Peningamál - 01.02.2002, Blaðsíða 51

bankans (markmið um vexti á millibankamarkaði –
federal funds rate) komnir niður í 1,75%, sem eru
lægstu millibankavextir í 40 ár. Höfðu vextirnir þá
lækkað um samtals 4,75% á árinu, í 11 áföngum.
Raunvextir eru þar með orðnir nálægt núlli, eða jafn-
vel neikvæðir. Þessi hrina vaxtalækkana átti sér stað
mjög tímanlega í samanburði við fyrri samdráttar-
skeið. Í kjölfar samdráttarins fyrir áratug voru vext-
irnir t.d. mun hærri. Um mitt ár 1990, áður en banda-
ríski seðlabankinn hóf að lækka vexti, voru stýri-
vextir bankans 8% og tóku ekki að lækka verulega
fyrr en samdrátturinn var um garð genginn. Hægari
lækkun vaxta síðast þegar samdráttur varð í banda-
rísku efnahagslífi má rekja til meiri verðbólgu þá, en
hún var 6,3% í árslok 1990.
Seðlabanki Evrópu (ECB) hefur oft verið gagn-
rýndur fyrir að ganga ekki jafn vasklega til verks í
vaxtalækkunum og bandaríski seðlabankinn. Frá því
í maí hafa vextir bankans í endurhverfum viðskiptum
verið lækkaðir fjórum sinnum, úr 4,75% í 3,25%, eða
um 1½%. Hér skal ekki fullyrt hvað hæft er í gagn-
rýni á vaxtastefnu bankans, en draga má þá ályktun
af fyrstu yfirlýsingum bankans að hann, eins og
margir aðrir, hafi e.t.v. vanmetið alþjóðlegt eðli sam-
dráttarins og um of einblínt á miðlun samdráttar í
Bandaríkjunum í gegnum bein utanríkisviðskipti. Á
hinn bóginn er ástæða til að hafa í huga að aðstæður
í Evrópu eru að mörgu leyti frábrugðnar. Í fyrsta lagi
er afturkippurinn í Evrópu í heild minni en í Banda-
ríkjunum, sbr. framangreint. Í öðru lagi var aðhald
peningastefnunnar ekki eins mikið í upphafi og því
ekki þörf á að vinda ofan af því aðhaldi með skjótum
hætti. Í þriðja lagi hefur gengi evrunnar verið mjög
lágt, sem vinnur á móti peningalegu aðhaldi, auk
þess sem frekari gengislækkun, sem of mikil lækkun
vaxta gæti stuðlað að, er óæskileg. Í fjórða lagi hefur
vaxtalækkun verið talin hafa meiri áhrif í Evrópu,
því að bankar gegna þar stærra hlutverki í fjármála-
kerfinu.
Að sumu leyti stendur Evrópa sterkar að vígi
þegar möguleikar á skjótum efnahagsbata eru metnir.
Offjárfesting varð þar ekki jafn mikil, utanríkisvið-
skipti í betra jafnvægi, samkeppnisstaða hagstæðari,
heimilin ekki jafn skuldug og fjárhagur þeirra ekki
jafn næmur fyrir sviptingum á verðbréfamörkuðum.6
Þessar aðstæður gætu stuðlað að því að viðbrögð við
vaxtalækkunum, þótt þær séu minni, verði sterkari en
í Bandaríkjunum.
Einnig hefur verið gripið til aðgerða í ríkisfjármálum
Að því leyti standa Bandaríkin betur að vígi en önnur
helstu efnahagsveldi heims, að svigrúm þeirra til að
beita ríkisfjármálum til þess að örva hagvöxt er lík-
lega meira. Jafnvel þótt aðildarlönd EMU hafi náð
verulegum árangri við að bæta stöðuna í ríkisfjár-
málum eru opinberar skuldir margra aðildarlanda enn
of miklar til þess að ráðlegt sé að beita markvissum
örvunaraðgerðum. Hagvaxtar- og stöðugleikasátt-
málinn setur að auki strangar skorður við halla-
myndun aðildarlanda EMU. Hins vegar kann umfang
sjálfvirkrar sveiflujöfnunar að vera meira í Evrópu en
50 PENINGAMÁL 2002/1
Mynd 13
1984 86 88 90 92 94 96 98 00 02*
0
1
2
3
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-8
% af VLF
Jöfnuður hins opinbera á evrusvæðinu,
í Japan og Bandaríkjunum 1984-2002
* Spá. Heimildir: OECD, EcoWin.
Bandaríkin
Japan
Evru-
svæðið
Mynd 12
1999 2000 2001
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
%
Stýrivextir seðlabanka Bandaríkjanna og
Evrópu 4. janúar 1999 - 25. janúar 2002
Heimild: EcoWin.
Seðlabanki
Bandaríkjanna
Seðlabanki
Evrópu
6. Skuldir heimilanna hafa þó einnig aukist mjög í Evrópu, en mismikið.
Í Þýskalandi er hlutfall skulda heimilanna af ráðstöfunartekjum orðið
hærra en í Bandaríkjunum.