Peningamál - 01.02.2002, Síða 52

Bandaríkjunum. Um fjárhagsvanda Japana var getið
hér að framan.
Umtalsverður afgangur hefur verið á rekstri hins
opinbera í Bandaríkjunum undanfarin ár. Afgangur-
inn í fyrra var þó aðeins þriðjungur þess sem
upphaflega var gert ráð fyrir. Strax í kjölfar atburð-
anna 11. september voru tilkynntar aðgerðir til
endurreisnar þeirra svæða sem urðu fyrir tjóni.
Skattalækkanir sem bandaríska ríkisstjórnin hefur
lagt til hafa hins vegar mætt andstöðu á Bandaríkja-
þingi. Á móti örvunaraðgerðum mun einnig vega að
ýmis ríki í Bandaríkjunum eiga í fjárhagslegum
erfiðleikum um þessar mundir þar sem afgangur sem
myndaðist á tímum góðæris var víða notaður til að
lækka skatta, en tekjur hafa skroppið saman. Þar sem
lántökur eru þeim ekki heimilar blasir við erfiður
niðurskurður eða skattahækkanir.
Horfur: samtímis efnahagslægð í helstu ríkjum heims
gerir hana erfiðari viðfangs
Efnahagslægðin sem nú gengur yfir heiminn er að
mörgu leyti óvenjuleg miðað við þær sem gengið
hafa yfir sl. 3 áratugi. Verðbólga er nú minni í
upphafi samdráttarins en þegar fyrri samdráttarskeið
hófust. Í ýmsum löndum hefur beinlínis verið um
verðhjöðnun að ræða. Það hefur ekki gerst í jafn
miklum mæli frá því á fjórða áratug 20. aldar. Hættan
á verðhjöðnun er vandamál sem vekur upp gamal-
kunnar spurningar sem ekki hafa verið í brennidepli
lengi, t.d. þá hvort hætta sé á að slökun í peninga-
málum hætti að virka þegar vextir eru nálægt núlli.7
Reynsla Japana er áminning um að verðhjöðnun
getur orðið enn stærra vandamál en verðbólga.
Hversu útbreidd niðursveiflan er að þessu sinni
vekur einnig nokkurn ugg. Lönd í niðursveiflu geta
því síður reitt sig á hagvöxt í viðskiptalöndum og
lækkun á gengi til að komast upp úr efnahags-
lægðinni. Í nokkrum löndum, sem fyrir skömmu
hefðu ekki þótt líkleg til að leiða hagvöxt í heimin-
um, hefur þó verið þokkalegur hagvöxtur. Má þar
nefna Kína, Indland og Rússland. Þessi lönd vega þó
enn sem komið er ekki nægilega þungt í heims-
búskapnum til þess að vera dráttarvagn hagvaxtar á
heimsvísu.
Annað sem veldur áhyggjum er töluvert ójafn-
vægi í utanríkisviðskiptum stóru efnahagsveldanna,
einkum Bandaríkjanna og Japans, og misgengi gjald-
miðla. Halli á viðskiptajöfnuði Bandaríkjanna var
u.þ.b. 4½% af landsframleiðslu í fyrra og raungengi
Bandaríkjadals með hæsta móti. Styrkur Banda-
ríkjadals hefur verið mönnum nokkur ráðgáta af
þessum sökum, en hugsanleg snörp lækkun síðar
jafnframt áhyggjuefni.
Samkvæmt flestum spám mun efnahagsbati
hefjast síðar á árinu. Bæði í Bandaríkjunum og
Evrópu hafa að undanförnu komið fram vísbendingar
um að botni efnahagslægðarinnar sé u.þ.b. að verða
náð. Þessar vísbendingar geta þó tæpast talist afger-
andi. Kannanir á væntingum neytenda og fyrirtækja
benda til heldur minni svartsýni, hlutabréf hafa
hækkað í verði, umtalsverð birgðalækkun átt sér stað
og vísitala leiðandi hagvísa í Bandaríkjunum hækkað
þrjá mánuði í röð. Binda má vonir við að tímanleg
slökum peningalegs aðhalds stuðli að því að sam-
dráttarskeiðið verði fremur stutt og vari ekki lengur
en þrjá ársfjórðunga. Á móti kemur að mikil umfram-
framleiðslugeta kann að leiða til þess að fjárfesting
sé ekki mjög næm fyrir lækkun vaxta. Einnig má
benda á að lækkun skammtímavaxta hefur ekki enn
PENINGAMÁL 2002/1 51
Tafla 3 Hagvöxtur á nokkrum svæðum
Áætlun Spá
% á ári 1998 1999 2000 2001 2002
Heimsframleiðslan ....... 2,8 3,6 4,7 2,4 2,4
Þróuð ríki...................... 2,7 3,3 3,9 1,1 0,8
Bandaríkin.................. 4,3 4,1 4,1 1,0 0,7
Evrusvæði................... 2,9 2,6 3,4 1,5 1,2
Japan........................... -1,0 0,7 2,2 -0,4 -1,0
Nýiðnvædd lönd Asíu -2,4 7,9 8,2 0,4 2,0
Þróunarríki.................... 3,6 3,9 5,8 4,0 4,4
í Afríku ....................... 3,5 2,5 2,8 3,5 3,5
í Asíu .......................... 4,0 6,2 6,8 5,6 5,6
á vesturhveli ............... 2,3 0,1 4,1 1,0 1,7
Umskiptaríki................. -0,8 3,6 6,3 4,9 3,6
í Mið- og A-Evrópu ... 2,3 2,0 3,8 3,0 3,2
Rússland ..................... -4,9 5,4 8,3 5,8 3,6
Heimild: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn. World Economic Outlook, desember
2001.
7. Verðhjöðnun þýðir að jafnvel 0-vextir geta falið í sér töluverða raun-
vexti. Vextir geta hins vegar tæpast farið niður fyrir 0 því að þá væri
hagstæðara fyrir eigendur sparifjár að eiga fé í formi seðla og myntar
(burtséð frá áhættunni). Þeir myndu því bregðast við með því að taka út
innstæður og þar með draga úr útlánagetu banka.