Glóðafeykir - 01.05.1967, Blaðsíða 13

GLÓÐAFEYKIR
13
Samvinnuspjall
I allri verzlun ber tvö höfuðmið hæst. Annað er að safna fé á eins
eða fárra manna hendur, stunda verzlun í hagsmunaskyni fyrir eig-
anda, einn eða fáa, hitt, að reka verzlunina með hagsmuni viðskipta-
manna fyrir augum, dreifa verzlunararðinum meðal þeirra og bæta
alla þjónustu við þá.
Aður en kaupfélögin komu til sögunnar var hið fyrra sjónarmið
alls ráðandi í allri verzlun hér á landi, allt frá dögum hinnar ill-
ræmdu einokunarverzlunar. Hér var við ramman að rjá. Bændur
voru flestir reyrðir skuldafjötrum við selstöðukaupmenn svo römm-
um, að eigi var auðgert að rjúfa. þeir (þ. e. kaupmenn) voru
svo framsýnir að lána flestum sem vildu og létu þá undirskrifa
skuldbindingar um fram haldandi verzlun. Urðu þeir sem undir-
skrifuðu að afsala sér sínu eigin varnarþingi. Dæmi voru og til þess
að menn lofuðu að verzla við lánardrottin sinn ævilangt. Sumir —
einkum efnamenn — voru keyptir með ,,launprísum“. Stefnufarir
voru hér tíðar og verzlunarskuldamálin voru útkljáð fyrir gestarétti
á Skagaströnd. Þó kröfðu kaupmenn ekki inn allar skuldir, eða
slepptu mönnum ekki alveg úr skuldafjötrunum.“
Þannig farast Birni Sigfússyni á Kornsá orð í Sögu Kaupfél. Hún-
vetninga (Tímarit ísl. samvinnufélaga, 16. ár, 2. h.).
Með tilkomu kaupfélaganna gerbreyttust allir verzlunarhættir
smátt og smátt. Þó voru kaupfélögin næsta veikburða framan af ár-
um, sem von var til. Það eru þessi frumbýlings- og fátæktarár félag-
anna, þegar flest var af vanefnum, sem andstæðingar þeirra nú á
dögum vitna til sem hinnar einu og sönnu fyrirmyndar, þegar þeir
af sinni hjartagæzku hyggjast taka samvinnumenn á kné sér og
kenna þeim hvernig kaupfélög eigi að vera. Kaupmannaverzlanir
voru þá margar gamlar og grónar, en félögin févana. Að þeim stóðu
fátækir bændur. Félögin áttu enga sjóði til þess að mæta óhjákvæmi-
legum skakkaföllum. Þau áttu litlum skilningi að mæta hjá ýmsum
þeim, sem mest máttu sín — og er raunar ekki trútt um að svo sé
enn í dag. Þau áttu við harðsnúna andstæðinga að etja, sem einskis
svifust til þess að koma þeint á kné. Þó gengu þau með sigur af
hólmi. Af því er mikil saga. Nú er löngu svo komið, að kaupfélög-