Glóðafeykir - 01.11.1973, Síða 32

32
GLÓÐAFEYKIR
Nú eru upp talin þau rit, sem gefin eru út á vegum samvinnu-
manna og ég man eftir í svipinn. Ekkert þessara rita fullnægir þeim
kröfum um samvinnufræðslu, sem ungi maðurinn, sá er ég gat nm í
upphafi, gerði — og gera ber.
III.
Enda þótt skráðir félagsmenn í kaupfélögum hér á landi séu
furðulega margir, þá uggir mig, að sam\ innustefnan sé í nokkrum
háska stödd. Ég óttast, að ítök hennar í hugum fólksins fari minnk-
andi, að skilningur og þekking á eðli hennar fari þ\ errandi. Hversu
margir gera sér grein fyrir því, að kanpfélögin liafa bjargað ófáum
byggðarlögum frá auðn? Er almennur skilningur á þ\í, hve geysi-
legan ríkan þátt, beinan og óbeinan, kaupfélögin eiga í þeim gífur-
legu framkvæmdum og framförum, sem orðið hafa í sveitum lands-
ins á síðustu áratugum? Hefur almenningur opin augu fyrir mikil-
vaegi þess, hversu drjt'igan hlut, allt að því ómetanlegan, kaupfélögin
eiga í atvinnulífi kaupstaða og kauptúna? Hve ntargir skyldu hug-
leiða það, að óskiptilegar eignir félaganna verða aldrei færðar brott
úr því héraði, þar sem eignanna var aflað? Hversu mörgum er það
ljóst, að í samvinnufélögunum er hið fullkomnasta lýðræðisskipu-
lag, sem enn er þekkt; að þar hafa allir jafnan rétt, án tillits til efna-
hags; að þar er fjármagnið þjónn fólksins en ekki herra; að sam-
vinnustefnan er í eðli sínu eigi aðeins viðskiptastefna, heldur og
menningar- og mannbótastefna?
Svona mætti lengi spyrja. Og ég óttast, að svörin kynnu því rniður
að verða nokkuð á annan veg en æskilegt mætti telja — og skyldi að
vísu engan undra.
Kaupfélögin voru í öndverðu stofnuð af fátækum bændum sem
hreint lífsbjargartæki. Þeir voru blátt áfrarn að berjast fyrir lífi sínu
og sinna. Sú barátta var bæði löng og hörð, stóð í áratugi, illvíg að
sama skapi. Kaupfélögin áttu í höggi við harða og volduga andstæð-
inga og ekki tillitssama: Fésterka kaupmenn, innlenda og erlenda,
valdamikla samkeppnispostula, óbilgjarna bankastjóra, fjöllesin
blöð, sem gerðu sér lítið fyrir og þjófkenndu forráðamenn félag-
anna — og er eigi langt að minnast; jafnvel sjálf stjórnarvöldin sýndu
þeim á stundum alveg einstaka ósanngirni og magnaða óvild. Unr
allt þetta mætti nefna átakanleg dæmi og ekki fá, þótt eigi verði
gert að sinni.