Bændablaðið - 23.10.2014, Side 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. október 2014
Lesendabás
Utan úr heimi
Það horfir ekki vel í atvinnu-
og efnahagsmálum Finna um
þessar mundir í ljósi vaxandi
viðskiptahindrana milli Rússa og
Evrópuríkja vegna ástandsins í
Úkraínu. Finnland á landamæri
að Rússlandi og því eru viðskipti
á milli landanna nærtæk.
Aðild Finnlands að Evrópu-
sambandinu hjálpar síðan örugglega
ekki til ef Rússar halda áfram
innflutningsbanni á matvörum frá
Evrópu sem sett var á 6. ágúst sem
svar við viðskiptaþvingunum ESB,
og loka líka fyrir gasútflutning. Þar
geta Finnar ekki skákað í skjóli
hlutleysis gagnvart Rússum.
Vopnuð átök í Úkraínu
vegna deilna um landsvæði
rússneskumælandi Úkraínumanna
hafa þegar haft umtalsverð áhrif á
efnahagslíf fjölda þjóða. Þar hafa
Rússar jafnvel verið sakaðir um
beina hernaðarlega íhlutun og á móti
stendur Evrópusambandið og NATO
við hlið ríkisstjórnar Úkraínu.
Töluverður ótti hefur verið á
því innan Evrópusambandsins að
Rússar svari viðskiptahindrunum í
þeirra garð með því að skrúfa fyrir
gasstreymi til Evrópu í vetur. Fá lönd
Evrópusambandsins standa þá eins
berskjölduð og Finnland ef til slíkra
aðgerða kæmi.
Samkvæmt grein á vefsíðu í
euobserver.com um efnahagsmál, þar
sem vísað er í þýska rannsókn sem
birt var 3. september, yrðu Finnar
komnir í mikil vandræði vegna
gasskorts strax eftir einn mánuð.
Flest önnur Evrópulönd gætu haldið
út lengur, eða í þrjá til níu mánuði.
Umrædd rannsókn var framkvæmd
af orku- og efnahagsstofnun Kölnar-
háskóla í Þýskalandi.
Finnar yrðu fyrstir fyrir barðinu
á gasskorti
Tölvulíkan sýnir hversu fljótt
Evrópulönd yrðu fyrir áhrifum
af gasskorti miðað við að Rússar
skrúfuðu fyrir gasið í einn, þrjá, sex
eða níu mánuði. Gas er gríðarlega
mikilvægt til að hægt sé að halda
efnahagsmaskínu Evrópu gangandi.
Fyrsta landið til að verða fyrir
alvarlegum áhrifum yrði Finnland.
Finnar eru í þeirri stöðu að allt
þeirra gas kemur frá Rússlandi og í
landinu er nánast engin birgðasöfnun
fyrir gas utan þess sem er í leiðslunum.
Eftir þriggja mánaða stöðvun á
gasflæði yrði ástandið orðið mjög
alvarlegt í Finnlandi auk þess sem
Pólverjar og Tyrkir yrðu þá farnir
að finna verulega fyrir skortinum.
Þýskaland, Austurríki, Sviss,
Grikkland, Balkanlöndin og Eistland
myndu lenda í vandræðum eftir sex
mánaða stöðvun á gasflæðinu.
Eftir sex mánaða gaslokun yrðu
Þjóðverjar komnir í vanda
Ef Rússar stöðva gasútflutning til
ESB-landa lengur en í 6 mánuði
í vetur myndi það valda miklum
vandræðum í Evrópu, sér í lagi
í Austur-Evrópuríkjunum og
miðríkjunum og þar með talið í
Þýskalandi.
Verulegur vandi eftir níu mánuði
Ef Rússar stöðva gasrennslið í níu
mánuði yrðu Þjóðverjar, Ítalir og
Frakkar komnir í alvarleg vandræði
þar sem ekki væri hægt að sinna
eftirspurn á 46 milljörðum rúmmetra
af gasi. Tékkar, Ungverjar, Slóvakar
yrðu þá líka komnir í mikinn vanda.
Nokkur lönd myndu hugsanlega
halda út í níu mánuði
Einu löndin sem stæðust níu mánaða
sölubann Rússa á gasi eru þau sem
búa við eigin gasframleiðslu eins
og Danmörk, Noregur, Holland,
Rúmenía og Bretland. Lönd
sem fá gas frá nágrannaríkjum
sínum stæðu einnig þokkalega,
eins og Belgía, Búlgaría, Írland,
Lúxemborg, Portúgal, Spánn og
Svíþjóð.
Ein köld vika gæti valdið
vanda um alla Evrópu
Í rannsókninni var einnig gert mat
á því hvað gerðist ef Evrópuríkin
fengju eina sérlega kalda viku í
gasskorti á sex mánaða tímabili
næsta vetur. Sú eina vika myndi
valda því að öll Evrópulöndin yrðu
í vandræðum.
Kæmi við buddu Rússa ekki
síður en ESB
Ef Rússar skrúfuðu fyrir gasið
til Evrópu yrði það þeim líka
sársaukafullt. Það þýddi að gas- og
olíufyrirtæki þeirra, Gazprom, yrði
af 4–4,5 milljarða punda tekjum í
hverjum mánuði, eða sem nemur
3,5% af ársveltu fyrirtækisins.
Slíkur samdráttur í tekjum myndi
fljótlega hafa umtalsverð áhrif á
efnahag rússneska ríkissjóðsins.
Sömuleiðis myndi gasskortur
hafa mikil áhrif á efnahag ríkja
Evrópusambandsins. Hefur
slíkt ástand komið til umræðu í
Evrópuráðinu vegna þróunar mála
í Úkraínu að undanförnu. Á meðal
þess sem rætt hefur verið innan
ESB er neyðarplan sem fæli í sér
bann á öllum útflutningi á jarðgasi
frá Evrópu. Þar yrði stuðst við ESB-
reglugerð 944 frá 2010 sem ætlað
er að virka sem öryggisventill fyrir
evrópsk heimili.
Einnig hafa menn velt fyrir sér
hvort hægt sé að draga úr mikilvægi
orkukaupa frá Rússlandi með því
að auka nýtingu annarra orkugjafa
og draga úr orkunotkun. Slíkt er þó
ekki talið raunhæft í náinni framtíð.
/HKr
Kölnar-háskóli með úttekt á afleiðingum gasskorts í Evrópu í kjölfar deilna í Úkraínu:
Finnar yrðu fyrstir til að lenda í vandræðum
Þessi kort sýna hvernig áhrif gasskorts verða eftir tímalengd frá því Rússar skrúfuðu mögulega fyrir gasstreymi
Mynd / euobserver.com
Hugsanlega gæti jafnvel hraustustu Finnum orðið kalt í vetur ef nágrönnum
þeirra í austri dytti í hug að skrúfa fyrir gasið.
Samkeppnisstofnun og MS
Undanfarin misseri hef ég
skrifað greinar um landbúnað og
rekstur búa. Ég hef haldið mig
við reiknistokkinn þar sem minn
áhugi liggur í rekstrartölunum
og útreikningum á rekstri en
ég ætla að sleppa því nú. Deilur
Samkeppnisstofnunar við MS
hafa að sjálfsögðu vakið mikinn
áhuga minn en út frá sjónarhóli
bænda finnst mér þessi umræða
vægast sagt slæm.
Vissulega er það grafalvarlegt
mál að MS sé sakað um
samkeppnisbrot en það sem mér
finnst kaldhæðið er að á afar
mörgum sviðum er samkeppni hér
meira í orði en ekki á borði. Sem
dæmi á að vera mikil samkeppni
í verslun en hér á landi er u.þ.b.
100% meira verslunarhúsnæði
á mann en alls staðar í Norður-
Evrópu og Bretlandi. Þessi mikla
þörf á verslunarhúsnæði er afleiðing
af því að samkeppni hefur ekki
verið í verði. Því hefur verið hægt
að reka fleiri búðir en ella þar sem
há verðlagning og lítil samkeppni
opnar svigrúm fyrir verslanir.
Netverslun hefur lækkað álagningu
og aukið samkeppni.
Sama má segja um samkeppni
hjá olíufélögunum þar sem
offjárfesting í greininni er gríðarleg,
meira að segja svo mikil að í dag
má segja að olíufélögin séu hætt
að reka bensínstöðvar heldur
frekar matsölustaði og verslanir.
Síðan má leiða það út hvers vegna
ég tel að olíufélögin nái að reka
matvöruverslanir í samkeppni við
verslanakeðjur sem eru bæði með
marga opnunarstaði og langan
afgreiðslutíma.
En aftur að Mjólkursamsölunni.
Í mínum huga er dreifikerfi MS
ekkert öðruvísi en dreifikerfi
Póstsins. Það kostar jafn mikið
fyrir bændur að selja mjólk til MS
hvar sem er á landinu eins og það
kostar verslunina jafn mikið að
kaupa mjólk hvar sem er á landinu.
Afslættir sem MS veitir verslunum
er greinilega ekki þannig að þeir sem
reka minni verslanir geti kvartað.
Sama má sjá í verðinu, verðmunur
á mjólkurvörum er hlutfallslega
minni milli stórra verslana og
þeirra minni en á mörgum öðrum
vörum. Það þurfa allir sitt í verslun
og verð ræðst af innkaupsverði og
síðan af álagningarþörf viðkomandi
verslana. Hættan á því að skipta
upp MS er að allur kostnaður við
dreifikerfi veiki bændur sem búa
á dreifbýlum svæðum. Komi sú
staða upp að ekki verði hægt að
jafna flutningskostnað á mjólk frá
bændum eða frá MS til verslana
mun það veikja verulega afkomu
fólks í dreifbýlinu.
Það sem mér finnst áhugavert
við úrskurð samkeppnisstofnunar
er að það er ekki tekið tillit til
hvernig mjólkurmarkaðurinn væri
ef framleiðslukerfi MS og KS væri
ekki til staðar. Markmið MS er að
selja sem mest af mjólk og bjóða
sem mest af mjólkurvörum til
neytenda. Það þýðir í raun að hluti
af vörum MS eru framleiddar með
tapi miðað við framleiðsluverð. Og
til að tryggja að varan sé framleidd
er mjólkin seld til viðkomandi
„deildar“, í þessu tilfelli Mjólku,
á lægra verði. Þetta verð telur Kú
eðlilegt að þeir fái.
Mín túlkun á þessum úrskurði
er sú að MS má ekki reikna
mismunandi verð á mjólk eftir
því hvað framleitt er innan
fyrirtækisins, heldur þarf útsöluverð
mjólkurvara að vera í samræmi við
framleiðsluverð. Það mun leiða af
sér að vörum mun fækka á markaði
og minna selt af mjólk.
Í raun er Samkeppnisstofnun að
skipta sér af innri verðlagningu MS.
Það gæti þýtt að MS þyrfti að hækka
verð á dýrum landbúnaðarvörum,
eins og ostum og mjólkurdufti,
en lækka verð á venjulegri mjólk.
Afleiðingin er sú að mjólkurneysla
myndi dragast saman með
tilheyrandi skaða fyrir bændur og
neytendur sem fengju minna úrval.
En þessi ákvörðun, ef hún stendur,
gæti haft hliðaráhrif.
Undanfarin misseri hefur
álagning á matvöruverslun verið
að aukast. Á sama tíma hefur
meðalálagning Haga staðið í stað.
Mín skýring er sú að tap Haga í
sérvöru sé vegið upp af hærri
álagningu á matvöru þar sem
félagið hefur markaðsráðandi
stöðu. Þannig að nái úrskurðurinn
í gegnum dómstóla gæti afkoma
Haga versnað verulega.
Annar þáttur sem ég hef
velt fyrir mér er að verði þessi
úrskurður Samkeppnisstofnunar
staðfestur í Hæstarétti er komin
upp skrítin staða. MS braut
samkeppnislög þar sem það var
að niðurgreiða mjólk í afmarkaða
framleiðslu. Búvörunefnd ákveður
verð á mjólkurvörum að hluta,
nógu stórum hluta til að ákveða
afkomu MS. Það að félagið sé í
yfirburðarmarkaðsstöðu réttlætir
þó ekki að búvörunefnd geti
tekið ákvörðun um afkomu félags
þannig að félagið skili ár eftir ár
afkomu sem er ekki í samræmi
við stærð þess og umsvif. Eiga
MS og bændur kröfu á ríkisvaldið
vegna framgöngu búvörunefndar í
verðlagningu á búvörum?
Leiðrétting á síðustu grein.
Það eru tvær lítils háttar villur í
síðustu grein.
Í töflu 1 er tiltekið að útreikningar
séu miðað við 2% verðbólgu. En ef
skoðuð er tafla nr. 2 sést að átt er
við 5% verðbólgu.
Í einum stað í texta aftarlega í
greininni, segi ég að „ég mæli alla
jafna ekki með óverðtryggðum
lánum“, en þarna átti að standa
að ég mæli alla jafna ekki með
verðtryggðum lánum. Eins og sjá
má á greininni er ég ekki sérstaklega
hliðhollur verðtryggðum lánum
enda sýna útreikningar að þau eru
óhagstæðari til lengri tíma. En ef
áfallnar verðbætur eru greiddar
um leið og þær falla til, eins og
hugsunin var með Ólafslögum
(lög um verðtryggingu lána) á
sínum tíma, þá eru verðtryggð lán
hagstæðari nú um stundir.
Jón Þór Helgason.