Skírnir - 01.01.1985, Síða 372

304
ÁRNI SIGURJÓNSSON
SKÍRNIR
Gullöld
Þjóðernislegi þátturinn í þessum trúarsögulegu viðhorfum kemur fram þar
sem Halldór sendir páfanum í Róm svofellda kveðju:
Allir íslendíngar óska honum góðs, með þeim skilaboðum að undir
hans kirkjuvaldi á íslandi hafi verið skrifaðar þær bækur gullaldar, tila-
munda Laxdæla og Njála (Edda líka) og aldrei betri bækur síðan.
Báðar fyrtaldar bækur enda í Róm og er lokað með rómversk-kaþ-
ólskum lykli. (59)
Pápíska tímabilið var gullöld íslendinga að mati Halldórs. Hann telur að
með „siðbót" Danakóngs á Islandi hafi þjóðin verið dregin „niðrá ómenníng-
arsvið áður óþekt í sögu landsins" (66-67): „Bókmentir á fslandi í fagurfræði-
legum skilníngi klassískum lögðust í raun réttri niður“ (67), og sama myrkrið
hélst í Skandinavíu að sögn hans uns H. C. Andersen kom til.
Hér blasir við nokkur vandi í röksemdafærslu skáldsins. f fyrsta lagi: menn
eru sjaldan allir á eitt sáttir um hvaða tímabil eru gullaldir í bókmenntum og
hver ekki. Ekki þótti sögumanni í bókinni Heiman egfór mikið til um íslensku
gullöldina, svo dæmi sé tekið. Stöðugt er lagður nýr mælikvarði á það eftir
smekk hvers tíma. Gullaldarhugtak segir stundum meira um tímann eða
manninn sem notar það en það sem hugtakið er notað um. Gullöld er reyndar
saga tímabils í frásagnarbúningi, með upphaf, miðju (ris) og endi, eins og
Aristóteles skilgreinir sögu í riti sínu Um skáldskaparlistina. Gullaldarhug-
takið er gildishlaðið og er iðulega notað í uppeldislegum tilgangi.
í öðru lagi: þó svo að ég geti fallist á þá skoðun að bókmenntir hafi staðið
með sérstökum blóma hér á landi í pápísku, þá ber þess að gæta að ekki er
sannað að slík gullöld hefði ekki getað orðið til án pápískunnar. Það var ekki
kristinn lærdómur einn saman sem skóp Eglu, svo dæmi sé tekið, enda var sá
lærdómur víða blómlegri en hér og það á stöðum þar sem skáldskapur stóð á
fremur lágu stigi að okkar dómi. Við þetta má bæta að það var ekki sök Lúters
þótt danskir kóngar kysu að auka hagnað sinn af íslandi með óprúttnum hætti.
Án lúterskunnar hefðu ræningjarnir ef til vill verið hálfu grimmari og landið
þá að sama skapi fátækara og bókmenntir þess ómerkilegri. Um það getur
enginn sagt.
Samband trúarskoðana og stjórnmálaskoðana var mun nánara fyrr á öld-
inni en nú er. Það hefur haft dvínandi þýðingu fyrir nútímamenn hvernig
háttað er hlutfalli sannleika og lygi í Biblíunni (og íslendingasögunum), en
þetta hlutfall olli sumum ágætismönnum um og eftir aldamótin endalausum
heilabrotum. Á þriðja áratugnum skrifaði Halldór Laxness að fegursti krist-
indómur sem hægt væri að boða á íslandi væri að byggja og rækta. Kristur vill
að mennirnir „búi við góð lífskjör og hafi efni á því að eignast menningu“ (Al-
þýðublaðið 26/3 1927). Á þessum árum hafði kristnin ennþá svo mikil áhrif að
baráttumenn fyrir félagslegum umbótum kusu að höfða til kristinna manna
sérstaklega. Nú á dögum tíðkast slíkur málflutningur í Suður-Ameríku og
Póllandi þar sem kirkjan gegnir miklu hlutverki í lífskjara- og þjóðfrelsis-
baráttu. Um 1930 komst Halldór Laxness að þeirri niðurstöðu að óþarft væri