Sagnir - 01.06.1999, Page 9

8
Πgu nijanna
Sagnir 1999
Margir greinarhöfundar virtust
álíta sem svo að þjóðin væri
komin skammt fram á veg á
mælikvarða framfara, ef miðað
væri við aðrar þjóðir. Berjast
þurfti gegn hinni aldagömlu
deyfð landsmanna, sem svo oft
hafði brotið niður framfara-
andna liðinna tíma. Um erfitt
verk var að ræða, enda þjóðin fá-
tæk og nýsloppin frá hörmung-
um átjándu aldar. Þess vegna var
þörf á að efla helstu framfaramál
þjóðarinnar á borð við menntamál,
samgöngumál og atvinnumál, og
„koma landinu upp“. Ljóst var að
landsmenn þyrftu að leggja hart að sér til
að komast lengra á framfaramælikvarðan-
um, en ef vel tækist til gætu landsmenn fram-
tíðarinnar lifað við góð skilyrði í öflugu og sjálf-
stæðu landi. Þannig átti að taka vel á móti öllum nýj-
ungum, og opna hug þjóðarinnar fyrir nýjungum og áræðni sem
fylgja ætti sjálfstæðri þjóð. Tengsl framfarahyggjunnar og þjóð-
ernisstefnunnar eru augljós í umræðu blaðanna, og komu skýrt
fram meðal annars í nafnlausri grein í Ísafold frá árinu 1884 þar
sem rætt var um samgöngubætur landsins, en þá var samgöngu-
kerfi landsmanna heldur fábrotið og þörf var á miklum fram-
kvæmdum og kostnaði. Athygli vekur sú umhyggja sem hinn
nafnlausi greinarhöfundur bar gagnvart komandi kynslóðum:
Vjer verðum að hafa þolinmæði og sýna þrek og sjálfsaf-
neitun í þessu sem öðrum meiri háttar framkvæmdum,
vegabótum sem eiga að vera til frambúðar. Vjer megum
ekki setja það fyrir oss, þótt fæstir, sem nú lifa, geti átt von
á að njóta til nokkurrar hlítar ávaxtanna af þessum fram-
kvæmdum, eða þótt þær komi misjafnt niður á ýmsa lands-
ins parta. Þjóðfélagið tekur jafnt yfir alda sem óborna; því
á allt, sem það framkvæmir, að vera eigi síður gert ókomn-
um kynslóðum til hagsældar. Þá fyrst er þjóð komin á
óyggjandi framfarabraut, er slík fyrirhyggja fyrir ókomnum
kynslóðum og þar af leiðandi sjálfsafneitun lýsir sjer í öll-
um hennar framkvæmdum. Því menningarmeiri sem þjóð-
in er, því framsýnni er hún; Skrælinginn hugsar eigi fyrir
morgundeginum.36
Bjartsýnin og trúin á framfarir leyndi sér ekki í sumum
blaðagreinum sem oft báru vott um óskhyggju: „Hjeruðin um-
skapast að búnaðarháttum og jarðrækt, og rísa eins og úr rúst-
um. Þetta er enginn draumur eða skáldskaparmál, heldur gjöra
vegir þetta að verkum hvervetna þar á hnettinum, sem jörð er
hálft svo byggileg sem Árness- og Rangárvallasýslur eru.“, lét
óþekktur höfundur í Þjóðólfi hafa eftir sér í grein árið 1876
þar sem rætt var um samgöngumál.37
Menn voru þó ekki á eitt sáttir um þennan
yfirlýsta framfarahug, og töluvert var deilt
um nauðsyn hinna ýmsu framkvæmda
fyrir þjóðina, sem rekja má til hags-
muna ólíkra þjóðfélagshópa.38
Íhaldsöflin voru sterk, enda hafði
þjóðin varla efni á að gangast
undir miklar breytingar eða dýrar
framkvæmdir á sínum fyrstu
skrefum í átt til sjálfstæðis.39
Engu að síður kom framfara-
andinn víða fram, til dæmis í
grein um menntamál sem
óþekktur greinarhöfundur rit-
aði í Ísafold árið 1879. Aftur
var umhyggja fyrir komandi
kynslóðum höfð í fyrirrúmi:
Það getur enginn mælt í móti því,
að menntunin er hinn ágætasti arf-
ur, sem hvert foreldri skilur barni
sínu eptir, og þá ekki síður að
menntunarstofnun, þar sem hinni
upprennandi kynslóð gefst kostur á, að
fá uppfræðslu í þarflegri menntun, er
hinn dýrmætasti menjagripur um skyldu-
rækni stofnendanna við eptir komandi kyn-
slóðir, og það mun sönn spá, að eptirkomandi
kynslóðir munu telja þann tíma, þegar komið var á
fastan fót slíkri stofnun meðal þeirra, hið fyrsta ár á nýrri
framfara öld.40
Hugvekjur blaðanna eru í samræmi við þá greiningu sem
Sigurður Gylfi Magnússon hefur sett fram, en hann álítur að
þjóðernishyggja nítjándu aldar ásamt hinni miklu framfar-
aumræðu blaða og tímarita hafi ollið því að fólk leit björtum
vonaraugum á framtíðina, sem endurspeglaðist í kveðskap
þjóðskáldanna.41 Þessi tengsl þjóðernishyggju og framtíðar-
drauma koma einna best fram í ræðu sem Guðlaugur Guð-
mundsson þingmaður (1856–1913) flutti árið 1897:
Ég vil líta sérstaklega á hag landsins nú og horfur þess á
komandi árum. Hvernig stendur hagur vor nú, og hverja von
getum vér gert oss um framtíð landsins? Það er víst, að vonin
um betri framtíð, vaxandi hagsæld og framfarir lands og þjóð-
ar er einn aflþátturinn í föðurlandsástinni. „Án lifandi vonar er
þjóð hver dauð“, og það er víst, að vonin um vaxandi framför,
trúin á vaxandi andlegt fjör, á aukið auðmagn og atvinnu í
landinu á komandi tíð, sú trú bindur hvern einn fast við land-
ið og þjóðina.42
Framtíðarsýn hverra?
Þó að hin opinbera umræða um framfaramál hafi vissulega
verið sterk, er ekki þar með sagt að landsmenn hafi hyllt hana
einróma. Hafa ber í huga að umræðan sem birtist í blöðum og
tímaritum á þessum tíma kom að miklu leyti frá þeim hóp sem
kenna má við millistétt og var að myndast á síðari hluta nítj-
ándu aldar.43 Loftur Guttormsson hefur einnig bent á að ekki
hafi allir heillast af opinberri framfarahyggju blaða og tímarita
á síðari hluta nítjándu aldar.44 Í raun má telja líklegt að fram-
Ólafur Davíðsson
Ólafur er einna helst þekktur fyrir að hafa safnað
þjóðsögum á síðustu árum 19. aldar. Hann hélt
forvitnilega dagbók á árunum 1881-1882,
sem var gefin út árið 1955 af Finni Sig-
mundssyni landsbókaverði. Í dagbók sinni
lét hann hugann reika um ýmis efni, jafn-
vel fram til ársins 2900. Ólafur lést
árið 1903, aðeins 29 ára að aldri.