Sagnir - 01.06.1999, Qupperneq 21

Af hverju fóru menn að
hugsa um norræn fræði?
Ein ástæðan var pólitík, héraðs- eða svæðapóli-
tík. Í Englandi hafði löngum verið talið að allt
gott kæmi frá Lundúnum, skoðun sem er reyndar
enn við líði í dag. Norræn menning var ekki talin
tengd Lundúnum, heldur er kjarnasvæði hennar
vestar og norðar; úti í sveit. Ekki síst hjá Jórvík
þar sem víkingar voru eitt sinn allsráðandi. Allt
voru þetta að nokkru leyti víkingasvæði fyrir
næstum 1000 árum. Fólk var farið að uppgötva
héraðssögu en áður hafði öll áherslan verið á
landssögu. Áður lærðu menn bara góða ensku en
á 19. öld fóru menn að skoða mállýskur og þar
komu í ljós allskonar áhrif bæði úr íslensku og
norsku. Ég man eftir að amma mín sagði við mig:
„Andrew, stop mithering me!“ Að mæða, í merk-
ingunni að pirra, var mállýska hjá henni, það eru
til þúsundir svona orða í enskri tungu. Þetta fóru
menn að skoða á 19. öld.
Miðstéttin eða efri miðstéttin, sem las íslensku
fornbókmenntirnar var áhrifamikið fólk í þjóðfé-
laginu. Sérstaklega þó liberal stjórnmálamenn,
þeir tóku hina norrænu heimsmynd sér til fyrir-
myndar hvað varðaði þátttöku í lýðræðinu, þó að raunveru-
leiki hins norræna lýðræðis hafi kannski ekki verið nákvæm-
lega eins og þeir hugsuðu sér. Stjórnmálamennirnir vitnuðu
oft í Heimskringlu er útvíkkun kosningaréttarinns var á dag-
skrá, þeir vísuðu í öll þingin og þingfundina þar sem fólkið
kom saman og lagði sitt í pottinn. Þessir menn voru að leita að
fyrirmynd sem var öðruvísi en Róm — þeim fannst menning-
in í suður Evrópu vera of imperialísk og þrælelskandi. Ekki
var kaþólska kirkjan neitt betri, þar sem Páfinn var allsráðandi
yfir öllum og lýðræði ekki til. Fyrirkomulagið fyrir norðan,
eins og það birtist í Heimskringlu var meira eftir þeirra smekk.
Heimskringla var vopnið þar sem hún var miklu betur þekkt
en Íslendingasögurnar þangað til að Njála var þýdd. Orkney-
ingurinn Samuel Laing þýddi Heimskringlu; Laing var engin
íslenskusnillingur; hann þýddi úr
norsku. Það sem skipti mestu máli var
200 blaðsíðna formáli sem Laing
skrifaði á undan útgáfunni. Formálinn
var ótrúlega áhrifamikill. Laing taldi
gamla norska þjóðfélagið hafa verið
til fyrirmyndar, þar öxluðu smábænd-
ur ábyrgð, skuldsettu sig ekki, heldur
borðuðu kartöflur sem uxu úti í garði og voru sjálfum sér nóg-
ir um flesta hluti, ekki ósvipað eins og hlutirnir voru í Orkn-
eyjum.
20
Andrew Wawn
Sagnir 1999
bara séð Gullfoss/Geysi og slíkt. Það sem aðskildi „túristann“,
sem kom rétt á helstu söguslóðir, frá „ferðalanginum“, sem
leit á ferð sína sem háalvarlega fræðaferð, var að sá síðar-
nefndi undirbjó sig undir ferðalagið, las sér til. Þegar heim var
komið var mikilvægt að svara vel spurningunni: „Hvernig var
á Íslandi?“
Á tímum sjónvarps- og útvarpsleysis fóru menn út að
hlusta á erindi í klúbbum og menningarfélögum. Erindin voru
svo oft birt í félagstímariti klúbbsins. Áhrifin voru eins og að
kasta steini í tjörn, þó sérstaklega hjá þeim sem ég kalla
„Middle England,“ þe. hjá læknum, herforingjum, kennurum,
prófessorum og bankamönnum — þesskonar áhrifamiklu
fólki; Heimskringla var lítið lesin af múrurum eða veiðimönn-
um. Áhuginn var greinilega stéttatengdur, og þá mestur í mið-
stétt eða aðeins efri miðstétt. Viktoría
Bretadrottning var einnig vel heima í
norrænum fræðum, það má segja að
þau hafi komist í tísku við hirðina.
Margir hirðmenn og meyjar höfðu
áhuga, t.d. var aðallæknir Viktoríu
„Íslandsfíkill“ og aðalpresturinn í
Windsor kastala þýddi Friðjólfssögu
handa Viktoríu. Á síðari hluta 19. aldar voru margir „meðal“
enskir séntilmenn komnir með Heimskringlu og aðrar norræn-
ar bækur í bókasafn sitt.
Á síðari hluta 19. aldar voru
margir „meðal“ enskir séntil-
menn komnir með Heimskringlu
og aðrar norrænar bækur í
bókasafn sitt.
William Morris (1834 – 1896). Árið 1868 hitti Morris
Eirík meistara Magnússon og hófust þeir handa við að
þýða norrænar bókmenntir á enska tungu. Á skömmum
tíma þýddu þeir: Saga of Gunnlaug the Wormtounge,
The Grettis Saga og The Laxdaela Saga. Þýðingarstíll
þeirra Morris og Eiríks var ólíkur. Morris sóttist eftir að
skapa norræna stemmningu með setningum eins og „it
betid“ og „King Ethelred was mickle mind-sick“ á
meðan Eiríkur lét sér nægja að skrifa „it happened“ og
„King Ethelred was sorely bewildered“