Sagnir - 01.06.1999, Qupperneq 27

26
Œslandssiglingar Englendinga  17. ld
Sagnir 1999
Innanlandsverslun og landprang hafði ætíð tíðkast á Íslandi,
en þessir einstaklingar komust raunar næst því að mynda ís-
lenska verslunarstétt. Jón J. Aðils þekkir t.d. einungis eitt
dæmi þess að Íslendingur hafi verið í danskri verslunarþjón-
ustu á 17. öld.25
Síðasti þekkti íslenski athafnamaðurinn, sem viðriðinn var
launverslun svo að séð verði af heimildum, var Pétur Jónsson,
sonur séra Jóns Loftssonar í Saurbæjarþingi og Sigþrúðar Ein-
arsdóttur og var kvæntur og búsettur í London.26 Vorið 1691
var hann nokkuð umsvifamikill Norðanlands, því kaupmenn á
Reykjafirði kvarta undan því í bréfi til konungs að hann hafi
ekki skilið eftir handa þeim nema 50 ríkisdala virði af íslensk-
um varningi um sumarið.27 Pétur lét ekki þar staðar numið,
heldur fór vestur á Hjallasand á Snæfellsnesi og rak þar tals-
verða verslun. Það kom í ljós við rannsókn sem fór fram að
Ingjaldshóli 31. maí og 4. júní 1692 fyrir tilstilli Laurits Ber-
telsonar undirkaupmanns. Við yfirheyrslur
viðurkenndu níu menn að hafa ýmist versl-
að við Pétur, tekið varning til geymslu eft-
ir að hann hélt aftur til Englands eða selt
fyrir hann varning um veturinn. Það var
einkum tóbak, brennivín, litað klæði og
nokkuð af lóðarönglum og skriffærum sem
þeir keyptu fyrir ógilt prjónles, að þeir
fullyrtu. Fyrir vikið voru þrír þeirra dæmd-
ir af búslóð sinni í samræmi við konungs-
boð frá 5. maí 1674.28 Samkvæmt rann-
sókninni ráðgerði Pétur að koma aftur til
landsins sumarið 1692. Ekkert spyrst þó til
komu hans í heimildum.
Hollenskir fálkafangarar
á enskum duggum
Á fyrri hluta 17. aldar voru enskir og hol-
lenskir fálkafangarar tíðir gestir, en Dana-
konungur var fúsari til að veita þeim frem-
ur en öðrum framandi mönnum atvinnu-
leyfi á Íslandi. Til að treysta samskipti sín
við ráðamenn erlendra ríkja gat það komið
sér vel að veita fálkameisturum þeirra leyfi
til að veiða og kaupa fálka.29
Ekki er laust við að fálkafangarar hafi
nýtt sér fálkatekjuleyfin til að reka kaup-
skap meðfram veiðunum, því þegar árið
1606 kvörtuðu kaupmenn frá Málmey
undan verslun enskra fálkafangara í bréfi
til konungs.30 Í minnisbók Odds biskups
Einarssonar fyrir árið 1630 má t.d. sjá að
hann hefur keypt enskan bjór af enska
fálkafangaranum Jason Vest.31 Jason þessi,
sem sór landvistareið í lögréttu sumarið
1635, átti í tíðum málaferlum við Íslend-
inga og hollenska starfsbræður sína.32
Einn þeirra var Johan Marcusz Mom,
sem var fæddur um 1597 í Brabant á Nið-
urlöndum en bjó lengst af ævi sinnar í
Rotterdam, þar sem hann lést árið 1667.33
Hann kemur fyrst við sögu árið 1620, þá rétt tvítugur, er Krist-
ján 4. veitti honum leyfi til fálkaveiða og fálkakaupa í Þingeyj-
arsýslu ásamt Johan Verbruggen til 12 ára.34 Fjórum árum
seinna var þeim, sem umboðsmönnum Maurits prins af Oran-
íu, á ný veitt leyfi sem náði að auki til Skagafjarðar-, Eyja-
fjarðar- og Múlasýslna.35 Kristján 4. endurnýjaði leyfi þeirra til
veiða í Þingeyjarsýslu 10. janúar 1632 áfram til 12 ára, en setti
jafnframt það skilyrði að þeir ferðuðust til og frá landinu með
skipum verslunarfélagsins í Kaupmannahöfn.36
Með þessum hætti hugðist Danakonungur stemma stigu
við ólöglegri verslun fálkafangara á Íslandi. Fyrirkomulagið
var hins vegar fálkaföngurunum óhagkvæmt, enda var algeng-
ast að dönsk kaupskip kæmu ekki út til Íslands fyrr en um
miðjan júnímánuð og dvöldu í höfnum einungis í einn til tvo
mánuði.37 Fyrir vikið valdi Johan Mom, líkt og fleiri enskir og
hollenskir fálkafangarar, þann hagkvæma kost að ferja sig til
101/2 álnir blár fóðurdúkur, alin breiður hver alin virt á 1 slétt mark
161/2 álnir svört gróf kérsa, 5 kvartil breið 21/2 mark
58 álnir gróft rautt klæði, alin breitt 24 skildinga danska
21/2 álnir stállitað klæði, 2 álna 1 kvartil breitt 2 slétta dali
1 alin 3 kvartil blátt klæði, 11/2 alin 1 kvartil breitt 3 mörk
11/2 alin thanettenbrúnt klæði, 2 álna 1 kvartil breitt 1 ríkisdal
3 álnir og 1 kvartil svart klæði, 21/2 álna breitt 5 slétt mörk
5 álnir og 1 kvartil fieclenbrún gróf kérsa, 5 kvartil breið 21/2 mark
4 álnir græn kérsa, jafn breið 21/2 mark
4 álnir blá kérsa, jafn breið 21/2 mark
1 alin 1 kvartil ljósbrún kérsa virt á 21/2 mark
71/2 álnir mjótt gróft léreft hver alin virt á 8 skildinga
5 álnir léreft 1 slétt mark
121/2 álnir léreft 14 skildinga
5 álnir léreft 24 skildinga
9 barnaskyrtur úr mjóu grófu lérefti hver virt á 2 mörk
3 litlir pípukragar hver virtur á 3 mörk
24 tylftir af hnöppum hver tylft virt á 4 skildinga
3 tylftir af hnöppum 6 skildinga
kassi 20 krókahringir, á hverjum hring — 20 krókapör virt á 11 mörk 4 skildinga
10 vasaklútar hver virtur á 12 skildinga
2 hengilásar 12 skildinga
8 smáir lásar 10 skildinga
5 álnir svart silkiband hver alin virt á 8 skildinga
7 álnir blátt silkiband 8 skildinga
6 svört lamber hattabönd hvert virt á 3 mörk
17 hattabönd 6 skildinga
4 trógte [=þrykktir?] léreftshattar 2 mörk
4 bækur grófur pappír hver bók virt á 8 skildinga
2 enskar tóbaksdósir hver virt á 20 skildinga
17 lóð saumþráður virt fyrir 20 skildinga
1/2 lóð silki virt á 1 mark
2 fingurbjargir fyrir 4 skildinga
2 hornkambar 2 skildinga
91/2 pund tóbak hvert pund virt á 3 mörk
6 litlar þráðardokkur virtar á 2 skildinga
Samt. 94 sléttir dalir 3 slétt mörk 9 skildingar
[eða ca. 60 ríkisdalir]
dönsk alin = 4 kvartil = 52 sm.?
danskt pund = 32 lóð = 496 gr.
Varningur sem Jón Ólafsson sýslumaður í
Snæfellsnessýslu gerði upptækan árið 1636
Heimild: ÞÍ. Rentukammerskjöl. Y.4. 1633-1640. Fylgiskjöl með lénsreikn-
ingum reikningsárið 1636-1637.