Sagnir - 01.06.1999, Síða 62

Skasta svikamylla auvaldsins
61
kröfur mundu verða gerðar, að útgerðarmenn fengju í sínar
hendur umráðarétt yfir erlendum gjaldeyri, og þá væri
nauðsynlegt að hafa fiskinn frjálsan, ef svo bæri undir.37
Um þetta urðu miklar umræður, og var að lokum samþykkt
með öllum greiddum atkvæðum að stöðva mætti flotann, teldi
stjórnin það hagsmunum félagsmanna til framdráttar, og væri
það samþykkt af 4/5 þeirra sem mættir voru á þessum fundi.38
Gengismálið var aftur til umræðu þann 1. mars. Ólafur hóf
umræður með því að vísa til þess að á síðasta fundi hefði hann
hvatt útgerðarmenn til að fresta inngöngu sinni í S.Í.F.,
til þess að binda eigi um of hendur sínar gagnvart gjaldeyr-
isversluninni. Formaður upplýsti, að nú væri svo komið
málum í Sambandinu, að þar stæði aðeins á svörum botn-
vörpuútgerðarmanna. Gjaldeyrisspursmálið væri á hinn
[boginn] ekki svo langt komið, að rétt væri að fresta
ákvörðunum manna um þátttöku þeirra í [Sambandinu].
Vildi hann því biðja menn að líta svo á að þeir væru eigi
bundnir neinum skilyrðum af félagsins hálfu í þessum efn-
um...39
Mönnum væri frjálst að ráða ráðum sínum í þessu eins og
þeim best sýndist sjálfum og „var eigi frekar um þettað rætt“40
eins og stendur í fundargerð. Gengismálið, eða gengisskrán-
ing krónunnar, kom aldrei aftur til tals á fundum félagsins.
Stöðvun flotans hefði haft víðtækar afleiðingar fyrir efna-
hagslífið og afkomu verkamanna. Skipverjar á togaraflotanum
voru yfir 1.000, og á framfæri þeirra voru hátt á þriðja þúsund
manns. Stöðvun flotans hefði einnig haft alvarlegar afleiðing-
ar fyrir fiskverkafólk í landi. Það má geta nærri um áhrifin,
því fyrir voru 623 atvinnuleysingjar í Reykjavík, miðað við 1.
febrúar.41 En stöðvun flotans var tvíeggjað sverð. Smærri út-
gerðir máttu illa við að missa úr úthaldsdaga, og þó stærri fé-
lög hefðu getað haldið út langvinnar vinnudeilur við verka-
menn, er óvíst að samstaða útgerðarmanna hefði haldið.42
„Skæðasta svikamylla
auðvaldsins“
Á sama tíma og gengismálið var rætt á fundum F.Í.B. hélt Sjó-
mannafélag Reykjavíkur almennan félagsfund. Fundarefnið
var orðrómurinn um gengislækkunarkröfu útgerðarmanna. Á
fundinum sem haldinn var 23. febrúar var skorað á Alþingi að
„vinna á móti lækkun íslenskrar krónu“:
Sjómannafjelag Reykjavíkur skorar á yfirstandandi Alþingi
að vinna á móti þeirri kröfu atvinnurekenda, að lækka
gengi íslenskrar krónu, þar sem á þann hátt yrði komið á
óbærilegri kauplækkun hjá öllum verkalýð landsins ofan á
und[an]farandi atvinnuleysi, enda mundi þeirri ráðstöfun
svarað með kröfu um hærra kaup.43
Hefðbundin söguskoðun er sú að gengið hafi ekki verið
fellt vegna andstöðu verkalýðshreyfingarinnar.44 Verkamenn
töldu að fyrst atvinnurekendum hefði ekki tekist að lækka
laun ætluðu þeir að koma aftan að almenningi með kaupmátt-
arskerðingu í krafti gengislækkunar. Öllum tilraunum at-
vinnurekenda til að velta byrðum kreppunnar yfir á herðar
verkamanna var hins vegar afdráttarlaust hafnað, afstaða sem
breyttist lítið allan áratuginn.45 Alþýðuflokkurinn benti at-
vinnurekendum á að gerðar yrðu launakröfur sem svöruðu til
verðhækkana af völdum gengislækkunar46 og Kommúnista-
flokkurinn hótaði að efna til allherjarverkfalls yrði gengið
fellt.47 Dagblöð verkalýðsflokkanna máluðu gengislækkun
svörtum litum, t.d jafnaði Alþýðublaðið henni við rán48 og í
október 1931 talaði Verkalýðsblaðið um „skæðustu svikamyllu
auðvaldsins“.49
Verkalýðsblaðið fjallaði um yfirvofandi stöðvun togaraflot-
ans: „Hnefi útgerðarauðvaldsins er hér reiddur framan í alla
alþýðu.“ Verkamenn skyldu þó ekki örvænta, góðir möguleik-
ar væru til að hindra þetta „gerræði útgerðarauðvaldsins“.
Verkamenn hefðu öfluga bandamenn í baráttu sinni: Gengis-
lækkun ylli bæði millistéttinni og fjölda bænda tjóni, „meira
að segja fyrir stóra hluta úr burgeisastéttinni sjálfri, svo sem
kaupmannastéttina, er krónulækkunin hið mesta tap.“50
Jón Þorláksson (1877–1935)
Jón var fjármálaráðherra 1924–1927. Hann var ákafur talsmaður
þess að Íslendingar hækkuðu gildi gjaldmiðils síns upp í fullt
gullgildi. Jón var formaður Íhaldsflokksins 1924–1929 og
Sjálfstæðisflokksins frá stofnun hans árið 1929 og til 1934.
Sagnir 1999