Sagnir - 01.06.1999, Page 67

66
Skasta svikamylla auvaldsind
Sagnir 1999
10 Björn Ólafsson: „Gengismálið. Er gengislækkun þjóðarnauðsyn?“, Vísir
27. febrúar 1933.
11 „Íslenska krónan“, Verslunartíðindi. Mánaðarrit, gefið út af verslunarráði
Íslands 4. tbl. 16. árg. (apríl 1933), bls. 32.
12 [Halldór Jónasson]: „Innflutningshöft og gjaldeyrisskömtun.“ (Við þjóð-
veginn), Eimreiðin 1 tbl. 39. árg. (janúar-mars 1933), bls. 7–8.
13 Góð lýsing á áhrifum gengislækkunar og gengisstefnu stjórnvalda er að
finna í Benjamín H.J. Eiríksson: Orsakir erfiðleikanna í atvinnu-og gjald-
eyrismálunum. Reykjavík 1938, bls. 4–20. Um alþjóðlegt peningakerfi
millstríðsáranna og gullfótarkerfið vísast í: Derek. H. Aldcroft og Michael
J. Oliver: Exchange Rate Regimes in the Twentieth Century. Cheltenham
1998, bls. 33–34. Einnig: W.M. Schammell: „The working of the gold
standard“, The Gold Standard in Theory and History. Ritstj.: Barry
Eichengreen. New York 1985, bls. 106–108.
14 Ólafur R. Einarsson og Einar Karl Haraldsson: Gúttóslagurinn 9. nóvem-
ber 1932, baráttuárið mikla í miðri heimskreppunni. Reykjavík 1977, sjá
t.d. bls. 286–287.
15 Einar Olgerisson: Kraftaverk einnar kynslóðar. Jón Guðnason skráði.
Reykjavík 1983, bls. 282–283.
16 Sjá t.d. umræður á verslunarþingi 1936. Ópr.: Verslunarráð Íslands.
Gjörðabók verzlunarþings 1935–37, Aðalfundir VÍ 1938–1948, bls.
31–35. Stytt frásögn af umræðunum birtist í Verslunartíðindum: „Verslun-
arþingið 1936“, Verslunartíðindi. Mánaðrrit, gefið út af Verslunarráði Ís-
lands 6. tbl. 19. ár (júní 1936), bls. 38–40.
17 „Bændafundur í Kjósarsýslu“, Tíminn 14. janúar 1933.
18 Þetta kom fram í ræðu Tryggva við umræður um kreppulánasjóð:
„Kreppumálin“, Framsókn 29. apríl 1933. Alþýðublaðið sagði Tryggva einn
helstu talsmanna gengisfellingar í upphafi árs 1933: „Gengismálið“, Al-
þýðublaðið 10. febrúar 1933.
19 [Tryggvi Þórhallsson]: „16. júlí“, Framsókn 1. júlí 1933.
20 „Gengislækkun“, Tíminn 11. febrúar 1933
21 Sjá t.d.: [Jónas Jónsson]: „Gjaldeyriseinokun og gengislækkun“, Nýja
Dagblaðið 23. júní 1934. Greinin var án höfundarnafns, en Morgunblaðið
staðhæfði að höfundurinn væri Jónas frá Hriflu. Sjá „Gengismálið og
rauðliðar“, Morgunblaðið 24. júní 1934.
22 „Kreppuráðstafanir“, Tíminn 14. janúar 1933.
23 Skýrsla um hag og rekstur togaraútgerðarinnar frá milliþinganefnd kosinni
á Alþingi 1938. Reykjavík 1939, bls. 4.
24 Skýrsla Sölusamband ísl. fiskframleiðenda 1. júlí 1936 til 30. júní 1937.
Reykjavík 1937, bls. 95. (aðalf. 1936). Einn háværasti talsmaður gengis-
lækkunar innan sambandsins var einn af talsmönnum bátasjómanna, Finn-
bogi Guðmundsson fulltrúi Fiskisamlags Suðurnesja. Skömmu fyrir aðal-
fund S.Í.F. sendu bátasjómenn við Faxaflóa ríkisstjórninni kröfugerð um
gengislækkun: „Bátaútvegsmenn biðja um 30% gengislækkun“, Morgun-
blaðið 10. desember 1936.
25 „Gengislækkun?“, Alþýðublaðið 31. janúar 1933.
26 Alþýðublaðið hamraði á því að Ólafur hefði „hvað eftir annað“ talað fyrir
gengislækkun á kosningafundum, sjá: Héðinn Valdimarsson: „Hættan við
gengishrun“, Alþýðublaðið 24. júní 1934. Sérstaklega nefndi blaðið fund
sem haldinn var á Brúarlandi, sjá: „Stórfeld gengislækkun ákveðin eftir
kosningar...“, Alþýðublaðið 19. júní 1934.
27 „Grímur“: „Gengið. Dýrtíðin í Reykjavík og Framsóknarflokkurinn.“, Al-
þýðublaðið 8. febrúar 1933.
28 Ópr.: Sjálfstæðisflokkurinn. Landsmálafélagið Vörður. Fundargerðir. 27.3.
1929–27.4. 1948. [félagsfundir], ótölusettar blaðsíður. Nokkuð er af slík-
um eyðum í fundargerðarbók félagsins.
29 Ópr.: Sjálfstæðisflokkurinn. Landsmálafélagið Vörður. Fundargerðir. 21.4.
1928–9.9. 1940. [stjórnarfundir], ótölusettar blaðsíður.
30 Ópr.: Landssamband íslenskra útvegsmanna. Fundargerðarbók F.Í.B., bls.
101, (fundur 17. sept. 1932).
31 Hádegisblaðið var slúðurblað sem virðist hafa verið fremur hlynnt Alþýðu-
flokknum og kom út daglega fyrri hluta árs 1933. Auk frétta af innlendum
og erlendum glæpamálum flutti blaðið helst fréttir af drykkjuskap og hór-
mangi á kaffihúsum og knæpum bæjarins. Þó birtust fáeinar fréttir um
stjórnmál.
32 Frétt Verkalýðsblaðsins birtist sama dag og fyrri frétt Alþýðublaðisns, sem
bendir til að blöðin hafi stuðst við sömu heimild. „Útgerðarauðvaldið ætl-
ar að knýja fram krónulækkun með vinnustöðvun“, Verkalýðsblaðið 21.
febrúar 1933.
33 „Verkbann á togurunum“, Alþýðublaðið 21. febrúar 1933.
34 „Togarastoppið“, Alþýðublaðið 22. febrúar 1933.
35 „Er verkbann í aðsígi?“, Hádegisblaðið, 22. febrúar 1933.
36 Það veldur ákveðnum túlkunarvanda að um þetta leyti áttu útgerðarmenn
í deilu við Landsbankann um yfirfærslu á þýskum mörkum. Bankinn neit-
aði að yfirfæra gjaldeyri sem fékkst fyrir sölu afurða í Þýskalandi fyrr en
keupendur væru fengnir að honum. Útgerðarmenn voru að vonum ósáttir
við að vera látnir bera gengisáhættu af gjaldeyri sem þeir voru sviptir yf-
irráðum yfir. Sjá Ópr.: Landssamband íslenskra útvegsmanna. Fundar-
gerðarbók F.Í.B., bls. 108, (fundur 13. des. 1932).
37 Ópr.: Landssamband íslenskra útvegsmanna. Fundargerðarbók F.Í.B., bls.
112, (fundur 21. feb. 1933) — Skilaskyldan var hornsteinn þvingunarað-
gerða til að halda uppi háu verði krónunnar. Með skilaskyldu útflytjenda
á gjaldeyri var tryggt að öll gjaldeyrissla færi fram í gegnum bankana.
Frjáls yfirráð yfir gjaldeyri hefðu þýtt frjálsan gjaldeyrismarkað og líklega
nokkuð verðfall krónunnar.
38 Ópr.: Landssamband íslenskra útvegsmanna. Fundargerðarbók F.Í.B., bls.
112–113, (fundur 21. feb. 1933).
39 Ópr.: Landssamband íslenskra útvegsmanna. Fundargerðarbók F.Í.B., bls.
114, (fundur 1. mars 1933).
40 Ópr.: Landssamband íslenskra útvegsmanna. Fundargerðarbók F.Í.B., bls.
115, (fundur 1. mars 1933).
41 Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland. Ritstj.: Guðmundur Jónsson og
Magnús S. Magnússon. Reykjavík 1997, bls. 212, 245 og 313.
42 Sjá: Ingólfur V. Gíslason: Enter the Bourgeoisie. Aspects of the formation
and organization of Icelandic employers 1894–1934. Lundur 1990. Ingólf-
ur bendir á að ein ástæða þess að útgerðarmönnum gekk ílla í samningum
við verkamenn hafi verið sú að smærri útgerðarmenn höfðu ekki efni á að
missa úr veiðidaga og sömdu frekar en að láta koma til verkfalla. Sam-
staða stéttarinnar leið fyrir þetta.
43 Ópr.: Skjalasafn Alþingis. Aðsend erindi, Nd. 74-1933.
44 Þetta viðhorf kemur skýrt fram hjá Jakobi F. Ásgeirssyni: Þjóð í hafti.
Þrjátíu ára saga verslunarfjötra á Íslandi. Reykjavík 1988, sjá t.d. bls. 13.
45 Í kosningum sumarið 1934, og sérstaklega eftir að hafa sest í ríkisstjórn
haustið 1934, lagði Alþýðuflokkurinn áherslu á truflandi áhrif á efnahags-
lífið og samdrátt innanlandsmarkaðar fyrir landbúnaðarafurðir og iðnað-
arvörur í kjölfar kaupmáttarskerðingar.
46 „Gengislækkun?“, Alþýðublaðið 3. febrúar 1933.
47 „Er gengislækkun yfirvofandi?“, Verkalýðsblaðið 21. júní 1934.
48 „Krónan feld í verði“, Alþýðublaðið 6. október 1931.
49 „Hrunið á Íslandi“, Verkalýðsblaðið 29. september 1931.
50 „Útgerðarauðvaldið ætlar að knýja fram krónulækkun með vinnustöðv-
un“, Verkalýðsblaðið 21. febrúar 1933.
51 Ópr.: Þjóðskjalasafn Íslands Fjármálaráðuneyti. 1991-B/99, Db. 3 nr. 479.
Bréf Verslunarráðs Íslands til Stjórnarráðs Íslands, Reykjavík 1. mars
1933.
52 Björn Ólafsson: „Gengismálið. Er gengislækkun þjóðarnauðsyn?“ Vísir,
27. febrúar 1933.
53 Ópr.: Verslunarráð Íslands. Gjörðabók verzlunarþings 1935–37, Aðal-
fundir VÍ 1938–1948, t.d. bls. 31, (Verslunarþing 1936).
54 Ópr.: Þjóðskjalasafn Íslands Fjármálaráðuneyti. 1991-B/99, Db. 3 nr. 479.
Bréf Verslunarráðs Íslands til Stjórnarráðs Íslands, Reykjavík 1. mars
1933.
55 Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland. Ritstj.: Guðmundur Jónsson og
Magnús S. Magnússon. Reykjavík 1997, bls. 697, 737, 774. Langsamlega
stærstur hluti skulda ríkissjóðs voru erlend lán, 1933 var þetta hlutfall um
84%. Það má því ætla að afborgunarbyrðin hefði þyngst umtalsvert hefði
gengið verið fellt.
56 Ópr.: Verslunarráð Íslands. Gjörðabók verzlunarþings 1935–37, Aðal-
fundir VÍ 1938–1948, t.d. bls. 34, (Verslunarþing 1936).
57 „Gengið“ (Reykjavíkurbréf), Morgunblaðið 26. febrúar 1933.
58 „Gengislækkun?“, Alþýðublaðið 3. febrúar 1933.
59 „Gengið“ (Reykjavíkurbréf), Morgunblaðið 12. febrúar 1933.
60 Sjá: „Gengið“ (Reykjavíkurbréf), Morgunblaðið 26. febrúar 1933, og
Björn Ólafsson: „Gengismálið. Er gengislækkun þjóðarnauðsyn?“, Vísir
27. febrúar 1933. Svipaðar áhyggjur komu upp í Danmörku fyrir gengis-
lækkunina 1933, en rannsóknir benda til að þær hafi verið með öllu
ástæðulausar. Henning Holten hefur í nýlegri grein sýnt fram á að þó Eng-
lendingar hafi viljað styrkja sterlingsvæðið og koma í veg fyrir að myntir
ryfu sambandið við pundið, þá hafi þeir aldrei íhugað neinar refsiaðgerð-
ir. Þeim var meira í mun að ná góðum viðskiptasamningum við Dani. Sjá:
Henning Holten: „Kanslergadeforliget Januar 1933: Valutakurspoli-
tikken“. Historisk tidsskrift árg. 81, (1981–82), bls. 197–204.
61 Þetta kemur fram í viðræðum Sveins Björnssonar við enska ráðamenn í
ferð hans til Englands sumarið 1932. Björn fór bæði til að koma í veg fyr-
ir hækkun á tolli á ferskum fiski og til að undirbúa viðskiptasamninga
landanna. Sendiherran notaði langvarandi samband krónunnar og punds-
ins sem rök gegn því að hækkaðir yrðu tollar á íslenskum fiski: „að Ísland
hefði fylgt sterlingspundi um gengi á íslenzkri mynt síðan haustið 1925 og
gerð enn, hefði því aldrei gert tilraun til þess að nota gengismun til
„dumping“ á Bretlandi.“ Sjá: Ópr.: Þjóðskjalasafn Íslands Utanríkisráðu-
neyti: 1967-B/18 3 Gengismál I, Db. 2 nr. 427. Frá sendiherra Íslands í
Kaupmannahöfn til forsætisráðherra. Edinborg 8. júlí 1932. Samband