Jökull - 01.12.1991, Síða 63

Krísuvíkureldar II.
Kapelluhraun og gátan um aldur Hellnahrauns
SIGMUNDUR EINARSSON
Birtingakvísl 19, 110 Reykjavík
HAUKUR JÓHANNESSON
Náttúrufræðistofnun Islands
Hlemmi 3, 105 Reykjavík
ÁRNÝ ERLA SVEINBJÖRNSDÓTTIR
Raunvísindastofnun Háskólans
Dunhaga 3, 107 Reykjavík
ÁGRIP
Samkvœmt annálum urðu eldgos í Trölladyngjum á
Reykjanesskaga árin 1151 og 1188. Líkur benda til
að 1151 hafi Ögmundarhraun í Krísuvík og Kapellu-
hraun sunnan Hafnarfjarðar runnið er umbrotahrina
varð í eldstöðvakerfi Trölladyngju. Hrinunni lauk
líklega 1188 með myndun Mávahlíðahrauns. Um-
brotahrinan í heild er nefnd Krísuvíkureldar. Gos-
sprungan er ekki samfelld en milli enda hennar eru
um 25 km. Flatarmál hraunanna er 36,5 km2 og rúm-
málið er áœtlað um 0,22 km3. Vegið meðaltal fimm
geislakolsgreininga gefur 68,3% líkur á að hraunin
hafi runnið á einhverju tímabilanna 1026-1045
(12%), 1052-1065 (35%), 1089-1125 (35%) og
1138-1153 (18%).
Hellnahraun sunnan Hafnarfjarðar er í rauninni
tvö hraun og eru bœði komin frá eldstöðvakerfi
Brennisteinsfjalla. Yngra hraunið er sama hraun og
Jón Jónsson (1977) hefur nefnt Tvíbollahraun. Það er
að öllum líkindum runnið í sömu goshrinu og hraun
sem Jón Jónsson (1978a) hefurnefnt Breiðdalshraun.
Vegið meðaltal fjögurra geislakolsgreininga á sýnum
undan Yngra Hellnahrauni, Breiðdalshrauni og
Tvíbollahrauni (tvö sýni) gefur 68,3% líkur á að
hraunin hafi runnið annaðhvort á árabilinu 894-923
eða, sem er mun líklegra, á árunum 938-983.
1. INNGANGUR
I fyrri grein okkar um Krísuvíkurelda, Krísuvíkur-
eldar I. Aldur Ögmundarhrauns og Miðaldalagsins,
sem birtist í 38. árgangi Jökuls (Haukur Jóhannesson
og Sigmundur Einarsson 1988), var sýnt fram á að
Ögmundarhraun hefði að öllum líkindum runnið árið
1151. Þar var og gert ráð fyrir að Kapelluhraun og
Ögmundarhraun væru runnin í einu og sama gosi eða
sömu goshrinu. Eldsumbrotin í heild nefnum við
Krísuvíkurelda.
Hér er ætlunin að fjalla um alla gossprunguna og
hraun þau sem frá henni runnu. í fyrri greininni
birtist kort sem sýnir útbreiðslu hrauna sem runnu í
Krísuvíkureldum. Síðan kortið var gert hafa ýmsar
nýjar upplýsingar bæst við og í ljós hefur komið að
hraunin eru heldur minni að vöxtum en áður var talið.
Verður nánar vikið að því síðar.
Rannsóknir þær sem greinin er byggð á voru
gerðar á árunum 1985-90 og að nokkrum hluta sem
þáttur í heildarkönnun Orkustofnunar á jarðhita-
svæðunum í Krísuvík og við Trölladyngju. Á 1.
mynd er kort sem sýnir gossprungu Krísuvíkurelda
og hraun sem frá henni runnu, svo og þau hraun í
næsta nágrenni sem koma við sögu rannsóknarinnar.
JÖKULL,No. 41, 1991 61