Jökull


Jökull - 01.12.1991, Blaðsíða 67

Jökull - 01.12.1991, Blaðsíða 67
Fjarlægðin milli enda gossprungunnar er um 25 km en í henni er um 8 km löng eyða, þannig að alls hefur gosið á um 17 km langri sprungu. Syðri hlutinn er um 10,5 km að lengd og nyrðri hlutinn um 6,5 km. 4.1 Gossprungan og jarðskjálftabeltið á Suðurlandi Frávik gossprungunnar frá hinni venjulegu norðaustur- suðvestur sprungustefnu á Reykjanesskaga, sem kemur fram við Vigdísarvelli, á sér einfalda skýringu. Á u.þ.b. 5 km breiðu belti, sem liggur því sem næst frá Hjalla í Ölfusi til vesturs um jarðhitasvæðin í Brennisteinsfjöllum, Krísuvík og Svartsengi út á Reykjanestá, eru víða skástígar sprungur, sem stefna norður-suður, lfkt og sprungur sem myndast hafa í Suðurlandsskjálftum (Fíaukur Jóhannesson 1989). Beltið er í raun aðeins framhald af jarðskjálftabeltinu á Suðurlandi til vesturs og þar sem gossprungan liggur í gegnum það kemur fram breyting á stefnu hennar. Eftirtektarvert er að í annál Flateyjarbókar (1945) og í Konungsannál (Storm 1888) er getið um húshríð eða húsrið samfara eldgosinu 1151, sem bendir til að því hafi fylgt allsterkir jarðskjálftar. Við Vigdísarháls er gossprungan slitrótt og tiltölu- lega lítið hraun hefur runnið frá henni þar. í jarðlögum í Vigdísarhálsi er veruleg jarðhitaum- myndun og nær hún allt norður að Traðarfjöllum. Þetta sýnir að jarðhitasvæðið í Krísuvík hefur einhvem tíma náð mun lengra til vesturs en nú er. Lítið hraunrennsli á þessu svæði bendir til að hraunkvikan hafi ekki náð upp til yfirborðs í gegnum undirliggjandi jarðhitakerfi, heldur myndað innskot sem hugsanlega gætu verið hluti af orkugjafa jarðhitans í Sveifluhálsi sem er þama skammt undan. Því má ætla að jarðhitasvæðið í Krísuvík hafi áður verið mun stærra en það er nú, ellegar að það hefur færst til austurs. Jafnvel er hugsanlegt að jarð- hitavirkni svæðisins sé á stöðugu flandri eftir því hvar ný innskot myndast til að viðhalda orku svæðisins. 5. HRAUN KRÍSUVÍKURELDA Eins og sjá má á 1. mynd mynduðust fjórir aðskildir hraunflákar í Krísuvíkureldum. Syðst er Ögmundar- hraun sem nær frá Djúpavatni í Móhálsadal suður í sjó. Næst norðan við það er lítið hraun sem mnnið hefur út á Lækjarvelli og er það langminnst þessara hrauna. Þriðja hraunið er við Mávahlíðar, norðaustur af Trölladyngju, og liggur til hliðar við megin- gossprunguna. Nyrst er svo Kapelluhraun sem mnnið hefur frá Undirhlíðum til sjávar. Öll hraunin eru ólivínþóleiít basalt. Bergfræði- rannsóknir Einars Gunnlaugssonar (1973) sýna að þau eru hvert öðru lík og að hraunin í Móhálsadal verða ekki greind hvert frá öðm í þunnsneið. Þau eru dæmigerð fyrir apalhraunin sem koma upp í gliðn- unarhrinum á Reykjanesskaga. Hraunin eru þunn- fljótandi og gasrík og mynda oft þunnt frauðkennt helluhraun næst gígunum. Algeng þykkt slíkra hrauna er um einn metri á sléttu landi og eru hraun- jaðrarnir oft ekki nema um hálfur metri á hæð. Þegar hraunin hafa runnið nokkur hundruð metra frá gígunum hefur verulegur hluti gassins verið rokinn úr hraunkvikunni, þannig að hún verður seigari og hraunið þykknar og breytist smám saman í apalhraun sem verður þeim mun úfnara sem fjær dregur gígunum. Hæstu hraunjaðrar af þessari gerð á Reykjanesskaga eru 10-15 m. 5.1 Ögmundarhraun Hraunið sem rann frá syðsta hluta gossprungunnar fyllti allan Móhálsadal sunnan Djúpavatns og rann í sjó fram á um 5 km breiðu belti. Hraunið fyllti allstóra vík sem að líkindum hefur verið hin forna Krísuvík. Þessi hraunfláki er stærstur af þeim fjórum sem mynduðust í Krísuvíkureldum. Hann gæti hafa myndast í tveimur gosum (en þó í sömu goshrinu). Sá hluti hraunsins sem kominn er frá gígunum við Djúpavatn hefur runnið til austurs og síðan til suðurs austan Traðarfjalla. Við suðurbrún Traðarfjalla leggst yfir það yngra hraun sem runnið hefur frá þeim hluta gígaraðarinnar sem liggur í skarðinu milli Traðarfjalla og Núpshlíðarháls. Samsvarandi mörk hafa hins vegar ekki fundist á sjálfri gígaröðinni, sem virðist alveg samfelld norður skarðið að gígunum við Djúpavatn. Norðurbrún hraunsins er milli 0,5 og 1,0 m há en annars staðar hefur fyllst að jöðrunum þannig að þeir sjást ekki. Hraunið er allúfið austan Traðarfjalla, enda hefur það runnið þar í nokkrum halla. Syðri hluti hraunsins fyllir allan Móhálsadal JÖKULL, No. 41, 1991 65
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.