Jökull - 01.12.1991, Blaðsíða 46

frá 1942 [An expedition to Grímsvötn in 1942].
Jökull, 34, 180-185.
Steinþórsson, S. 1977. Tephra layers in a drill core
from the Vatnajökull ice cap. Jökull, 27, 1-27.
Steinþórsson, S., and N. Óskarsson. 1986. Energetics
of hydrothermal systems. Proc. 5th Int. Symp. on
Water-Rock Interaction. 535-539.
Sæmundsson, K., 1982. Öskjur á virkum eld-
fjallasvæðum á Islandi [Calderas within the active
volcanic zones in Iceland] In Þórarinsdóttir, H.,
Ó.H. Óskarsson, S. Steinþórsson and Þ. Einarsson
eds.: Eldur er í Norðri. Sögufélag, Reykjavík,
221-239.
Tómasson, H. 1974. Grímsvatnahlaup 1972, mecha-
nism and sediment discharge. Jökull, 24, 27-39.
Tryggvason, E. 1960. Earthquakes, jökulhlaups and
subglacial eruptions. Jökull, 10, 18-22.
Wadell, H. 1920. Vatnajökull. Some studies and
observations from the greatest glacial area in
Iceland. Geogr. Annaler, 4, 300-323.
Williams, H., and A.R. McBirney. 1979.
Volcanology. Freeman, Cooper Co., San
Francisco. 397 pp.
Þórarinsson, S. 1953a. Some new aspects of the
Grímsvötn problem. J. Glaciology, 4, 267-274.
Þórarinsson, S. 1953b. The Grímsvötn expedition
June-July 1953. Jökull, 3, 6-22.
Þórarinsson, S. 1955. Mælingaleiðangurinn á
Vatnajökli vorið 1955 [The 1955 Grímsvötn
expedition]. Jökull, 5, 27-29.
Þórarinsson, S. 1967. Hekla and Katla. The share of
acid and intermediate lava and tephra in the vol-
canic products through the geological history of
Iceland. In: Björnsson, S. ed.: Iceland and mid-
ocean ridges. Soc. Sci. Isl., 38, 190-197.
Þórarinsson, S. 1974. Vötnin Stríð. Saga
Skeiðarárhlaupa og Grímsvatnagosa [The swift
flowing rivers. The history of Grímsvötn jökul-
hlaups and eruptions]. Menningarsjóður, Reykja-
vík. 254 pp.
Þórarinsson, S., and S. Sigurðsson. 1947. Volcano-
glaciological investigations in Iceland during the
last decade. The Polar Record, 33, 50-64.
Ágrip
GOS í GRÍMSVÖTNUM 1934-1991
Gossaga Grímsvatna hefur verið nokkuð til umræðu
hin síðustu ár, einkum í kjölfar gossins 1983 sem var
mun minna en önnur þekkt gos í Grímsvötnum.
Hefur m.a. verið spurt hvort smá gos kunni að hafa
orðið án þess að þeirra yrði vart. Til þess að varpa
frekara ljósi á gossögu Grímsvatna hafa höfundar
kannað loftmyndir, flugljósmyndir, ljósmyndir teknar
á jörðu niðri, frásagnir af leiðöngrum til Grímsvatna
auk nýlegra jarðeðlisfræðilegra gagna. Engar
heimildir eru um ferðir til Grímsvatna þar til tveir
sænskir jarðfræðingar komu þangað síðsumars árið
1919. Næstu ferðir til Grímsvatna voru í gosinu 1934
en eftir það hefur verið fylgst nokkuð reglulega með
Grímsvötnum bæði í leiðöngmm og flugferðum. Frá
og með gosinu 1934 er því hægt að ráða í atburði og
nú má styðjast við nýleg kort af yfirborði og botni
jökulsins á svæðinu við túlkun gagnanna (1. og 2.
mynd).
I Grímsvatnagosinu 1934 vom þrír gígar virkir
innan Grímsvatnaöskjunnar. Tveir litlir gígar vom í
suðvesturhomi Vatnanna en aðalgígurinn var norðan-
undir Svíahnúk Vestri. Þar opnaðist vök, 500-600 m í
þvermál með lóðréttum ísveggjum (3. mynd). I vök-
inni miðri myndaðist sporöskjulaga eyja og var hún
að öllum líkindum gígbarmur (5. og 6. mynd). Gosið
virðist hafa staðið í a.m.k. tvær vikur. Gosið 1983
varð á svipuðum stað og megingosið 1934 (2. og 6.
mynd) og þá myndaðist einnig vök (4. mynd), mjög
áþekk þeirri sem fyrr varð til. Eyja reis upp í vökinni
eins og 1934 en gosið 1983 var þó talsvert minna og
stóð í aðeins 5-6 daga. Rúmtak gosefna 1934 var 30-
40 milljón m3 en um 10 milljón m3 1983. Talsverður
hiti var merkjanlegur á gosstöðvunum eftir bæði
gosin og hélst hann í nokkur ár.
I maí 1938 kom óvænt stórhlaup í Skeiðará, aðeins
fjórum árum frá hlaupinu 1934. Mikil sigdæld hafði
myndast norðan Grímsvatna (7. mynd) og vatn
runnið þaðan niður í Grímsvötn og komið af stað
44 JÖKULL, No.41, 1991