Jökull - 01.12.1991, Page 75

að ímynda sér að gígarnir hafi horfið undir
Gvendarselshraun en sú skýring er ekki sennileg í
ljósi þess hversu þunnt Gvendarselshraunið er.
Einnig má hugsa sér að Hellnahraun hafi komið úr
sjálfum Gvendarselsgígum í byrjun goss en sú
skýring verður að teljast langsótt.
Eftir allmiklar vangaveltur um uppruna Hellna-
hrauns fannst, eins og stundum vill verða, einföld og
augljós skýring. Hraunið er einfaldlega ekki komið úr
eldstöðvakerfi Trölladyngju, heldur eldstöðvakerfi
Brennisteinsfjalla. Sunnan undir Helgafelli er
allmikill helluhraunsfláki. Næst Helgafelli liggur
ofan á honum tiltölulega mjór taumur af yngra
helluhrauni sem hverfur inn undir Gvendarselshraun.
Jón Jónsson (1977) hefur fjallað um hraun þetta og
telur það komið úr Tvíbollum í Grindaskörðum. Ekki
verður annað séð en að Hellnahraun sé framhald
Tvíbollahrauns til vesturs. í Krísuvíkureldum flæddi
hraunið frá Gvendarselsgígum yfir hluta hraun-
taumsins þannig að samhengið rofnaði og hefur það
villt mönnum sýn. Hellnahraun er auk þess einsdæmi
á Reykjanesskaga að því leyti að það hefur runnið
þvert yfir eitt eldstöðvakerfi og langleiðina yfir í það
næsta, þ.e.a.s. hraunið kemur upp í eldstöðvakerfi
Brennisteinsfjalla, rennur þvert yfir eldstöðvakerfi
Trölladyngju og þar sem það liggur næst sjó við
Hvaleyrarholt er það í aðeins um 5 km fjarlægð frá
austustu sprungunum sem þekktar eru í eldstöðva-
kerfi Reykjaness.
Þegar Hellnahraunið var kannað nánar sumarið
1991 kom ýmislegt nýtt í ljós. Sem fyrr segir liggur
Hellnahraunið út á hraunið frá Óbrinnishólum vestur
af Stórhöfða. Við könnun á neðri hluta hraunsins
reyndist aldursafstaðan þveröfug, þ.e. Óbrinnis-
hólahraunið hefur runnið út yfir Hellnahraun. Þegar
betur er að gáð reynist Hellnahraun samanstanda af
tveimur hraunum sem hér á eftir verða nefnd Yngra og
Eldra Hellnahraun. Hraunin eru ákaflega lík í ytri
ásýnd og var nokkrum erfiðleikum bundið að greina
þau að, en það tókst. Aldur Eldra Hellnahraunsins er
ekki þekktur að öðru leyti en því að það er eldra en
hraunið frá Óbrinnishólum og yngra en Búrfells-
hraunið. Eftir útliti að dæma er það þó vart eldra en
3000^1-000 ára. Hraunið er líkt og Yngra Hellna-
hraunið komið frá eldstöðvum í eldstöðvakerfi Brenni-
steinsfjalla og hefur runnið svipaða leið í átt til sjávar.
8. mynd. Jarðvegssnið með jaðri Yngra Hellnahrauns
við Stórhöfða. Staðsetning er sýnd á 1. mynd. Fig. 8.
Soil profile at the margin ofthe Younger Hellnahraun
lavaflow at Stórhöfði. Location is shown in Fig. 1.
8.1 Aldur Yngra Hellnahraunsins
Jón Jónsson (1977) fann Landnámslagið undir
Tvíbollahrauni og einnig kolaðar jurtaleifar sem hann
lét aldursgreina. Taldi Jón hraunið hafa runnið á
fyrstu árum Islandsbyggðar. Arið 1988 tókum við
sýni af koluðum jurtaleifum á sama stað og Jón
hafði tekið sín sýni, við suðvesturhorn Helgafells.
Einnig var tekið sýni af koluðum jurtaleifum undan
Yngra Hellnahrauninu, í rústum af gömlum gervigíg,
Rauðhól, skammt frá mótum Reykjanesbrautar og
Krísuvíkurvegar.
Frá eldstöðvakerfi Brennisteinsfjalla hefur á
sögulegum tíma runnið annar helluhraunstaumur,
sem minnir mjög á Yngra Hellnahraunið. Hraunið
kom upp sunnan við Kistufell í Brennisteinsfjöllum,
rann til norðvesturs eftir Lönguhlíðarfjöllum og síðan
fram af þeim niður í Fagradal og Breiðdal við
Undirhlíðar. Þetta hraun hefur Jón Jónsson (1978a)
nefnt Breiðdalshraun. Aldursgreining, sem Jón lét
gera, bendir sterklega til að það hafi runnið í sömu
goshrinu og Yngra Hellnahraun.
I 4. töflu er yfirlit yfir þær geislakolsgreiningar
sem gerðar hafa verið á hraunum sem talin eru
mynduð í sama gosi eða goshrinu og Yngra Hellna-
hraun. Greiningar á Breiðdalshrauni og Tvíbolla-
hrauni eru ættaðar frá Jóni Jónssyni (1977, 1978a), en
okkar sýni, sem tekið var undan Tvíbollahrauni á
JÖKULL, No. 41, 1991 73