Jökull - 01.12.1991, Qupperneq 105

Snjóflóðin miklu í Höfðahverfi í febrúar 1974
EGILL EGILSSON
Snjóflóð eru árviss í suðurhluta hins mikla fjallgarðs
á milli Leirdals- og Flateyjardalsheiða á Austurskaga
í Suður-Þingeyjarsýslu. Einkum er norðurhlíð Dals-
mynnis illræmd fyrir þetta, og hefur komið fyrir að
öll hlíðin á milli bæjanna Þverár og Skarðs hafi
fallið fram í einu flóði, sem hefur eytt skógi, jafnvel
upp eftir hlíð sunnan megin. A milli þessara bæja eru
um fjórir og hálfur kílómetri. Árlega falla flóð úr
Grefilsgili á mörkum Hnjúka og Dalsmynnis. Úr
Hnjúkunum sjálfum, sem snúa vestur af Höfðahverfi
falla oft snjóflóð, en sjaldan niður til byggða, nema
þau tvö sem fjallað er um hér. I þeim, eða öllu
heldur ofan þeirra og beggja vegna sunnan og norðan
eru hamraskálar, þar sem flóðin eiga upptök sín. Þrjár
þessara skála eru geysistórar, þ.e. nefnt Grefilsgil,
Grýtuskál á norðurmörkum þessa svæðis, og ónefnd
skál upp af bænum Lómatjörn, hér nefnd Lóma-
tjarnarskál. Austur af þessum skálum er flati, um það
bil tólf hundruð metra yfir sjávarmáli. Á bandarískum
kortum gerðum eftir loftmyndum er allt að kvart-
ferkílómetri í 1220 m hæð og yfir.
Þessi flóð ollu ekki teljandi tjóni. Hið syðra reif
horn af sumarbústað í Stekkjardal ofan Lómatjarnar.
Sama flóð hentist neðan úr Dýjadal upp á Litluflöt í
Hléskógalandi og reif með sér langan kafla túngirð-
ingar. Það endaði neðan vegar ekki langt frá tjörninni
sem Lómatjarnarbær er kenndur við. Hið ótrúlega er
að ytra flóðið (hið lengra á myndinni) olli engu tjóni,
þótt það sleikti næstum veggi bæjarhúsa og heima-
rafstöðvar í Hléskógum.
Þetta flóð er ástæðan til þess að þessum flóðum
eru gerð skil. Það virðist nefnilega einstakt að því
leyti, að meðalhalli þess er varla meiri en um 18-
20%, sem mun vera næstum einsdæmi. Þetta sést af
því að athuga leið flóðsins.
Ekki sást greinilega til upptaka flóðsins í
háfjöllum, en samkvæmt aðstæðum, þ.e. landslagi og
veðurlagi getur það varla hafa komið annars staðar
frá en úr suðausturhlíð Grýtuskálar. Fyrrnefndur flati
nær allt norðvestur undir brún skálarinnar, sem getur
vart verið undir ellefu hundruð metrum. Efstu rætur
flóðsins eru tæplega undir kílómetra hæð yfir sjó. Ef
menn rekja sig eftir nákvæmu korti eða athuga
hlutföll loftmyndarinnar, sést að lengd þess er fimm
til fimm og hálfur kílómetri. En flóðið endaði í um
tuttugu metra hæð yfir sjó. Samkvæmt þessu eru
neðri mörk hallatölunnar 980/5500 eða um 18%.
Af myndinni sést að flóðið er tvískipt, og hefur
meginhlutinn farið norðar og stöðvast nærri brún
Leirdalsheiðar. Flóðið klofnaði um svonefndar
Bungur, og hélt syðri hlutinn niður eftir Heiðarlág,
sem er um eins kílómetra langur farvegur Grýtu. Sú
á, sem kemur úr Grýtuskál hefur átt sér þrjá
mismunandi farvegi eftir ísöld, þ.e. núverandi farveg
niður til Gljúfurár, farveg niður hjá Grýtubakka, og
Heiðarlágina niður til Hléskóga. Sá farvegur er
augljóslega elstur. Það sem ræður úrslitum um lengd
þessa arms snjóflóðsins er það hversu Heiðarlágin
þrengir að. Flóð sem fær að breiðast út á flata (ytri
armurinn) stöðvast, jafnvel þótt snjómagn sé meira,
heldur en ef að þrengir um langan veg, líkt og var um
syðri arm þess.
Hitt snjóflóðið, úr nefndri Lómatjarnarskál, á sér
upptök í um ellefu hundruð metra hæð og endar í um
5 m y.s. Meðalhalli þess er um 25%.
Veðurskýrslur benda eindregið til að þetta hafi
gerst 3. febrúar.
Heimildarmenn:
Guðmundur Þórisson, Hléskógum,
Sverrir Guðmundsson, Lómatjörn og
Jón Oskarsson, Kolgerði.
JÖKULL,No. 41, 1991 103