Dagblaðið Vísir - DV - 18.11.2014, Qupperneq 12

Vikublað 18.–20. nóvember 201412 Fréttir
kynntu þér
málið!
SIÐMENNT
w w w . s i d m e n n t . i s
Siðmennt styður trúfrelsi og
aðskilnað ríkis og kirkju
Trúfrelsi
Uppljóstrari
styrmis fékk
greiðslUr
Í
nýútkominni bók Styrmis
Gunnars sonar, fyrrverandi
Morgun blaðsritstjóra, upplýs-
ir hann að hafa árum saman ver-
ið í sambandi við heimildarmann
innan úr Sósíalistaflokknum, síð-
ar Alþýðubandalaginu. Styrmir tók
að sér verkefnið sem ungur og kapp-
samur maður og segist hafa haft póli-
tíska sannfæringu fyrir athæfi sínu en
einnig hafi hann með því komist inn
í dyragættina hjá innsta hring Sjálf-
stæðisflokksins. Atvikum er lýst hér
á síðunni í broti úr bók Styrmis, sem
ber nafnið Í köldu stríði – vinátta og
barátta á átakatímum. Ekki er ljóstr-
að upp um hver var heimildarmaður
Styrmis á árunum 1961 til 1968. Þetta
áralanga viðvik tók Styrmir að sér fyrir
áeggjan Eykons (Ejólfs Konráðs Jóns-
sonar) sem þá var ritstjóri Morgun-
blaðsins. Með uppljóstrun Styrm-
is bætist við æ lengri lista yfir ýmiss
konar eftirlit og persónunjósnir sem
vinstrimenn í landinu sættu á tím-
um kalda stríðsins. Svavari Gestssyni,
fyrrverandi formanni Alþýðubanda-
lagsins, þingmanni og ráðherra, þykir
út af fyrir sig lofsvert að Styrmir skuli
upplýsa þetta en vísar á bug tali um að
sósíalistar hafi gengið erinda Sovét-
kommúnismans. Nærtækara væri að
ætla að þessir menn hafi verið fórn-
arlömb eigin áróðurs og haft pólitísk-
an hag af því að reka slíkan áróður. n
n Peningar frá bandaríska
sendiráðinu í byrjun n Varla
„njósnir“ segir Styrmir
Eykon kvaðst vera kominn í samband við mann, sem hefði starfað bæði í Æsku-lýðsfylkingunni og í Sósía-
listafélagi Reykjavíkur, sem væri
búinn að gefast upp á kommún-
istum og vildi leggja sitt af mörk-
um til þess að koma þeim á kné
hér á Íslandi. Hann spurði hvort ég
væri tilbúinn til að verða tengiliður
við þennan einstakling, hitta hann
reglulega, helzt vikulega og skrifa
skýrslur um það, sem hann hefði
að segja um það sem þar væri að
gerast innan dyra. Mér leizt strax
vel á að taka að mér þetta verkefni
en kvaðst vilja hugsa mig um. Ég
ræddi þetta við einn mann, föð-
ur minn, Gunnar Árnason, sem
ráðlagði mér að taka þetta ekki að
mér. Honum hugnaðist ekki ver-
kefnið. Og við ræddum það ekki
frekar, hvorki þá né síðar. Þrátt fyr-
ir þessa afstöðu föður míns tók ég
verkið að mér og sinnti því næstu
árin eða þar til ekki voru lengur
neinar forsendur fyrir því að halda
því áfram.
Hvers vegna tók ég það að mér?
Á því var einföld skýring hjá 23 ára
gömlum metnaðarfullum ungum
manni, sem hafði verið upptekinn
af pólitík nánast alla ævi. Annars
vegar hafði ég sterka sannfæringu
fyrir málinu og vildi vinna verkið
af þeim sökum. Hins vegar fannst
mér ég vera kominn inn í dyra-
gættina hjá innsta hring Sjálfstæð-
isflokksins.
Eykon rétti mér blaðsnifsi með
símanúmeri og sagði að ég ætti að
hringja í það, sem ég gerði. Næstu
árin hitti ég heimildarmann okk-
ar reglulega, helzt að kvöldlagi eða
næturlagi, á mismunandi stöðum,
þar sem ólíklegt var að til okkar
sæist, skrifaði niður það sem hann
hafði að segja og vélritaði upp ít-
arlegar skýrslur. Ég vissi að afrit af
þeim fóru beint til tveggja manna,
Bjarna Benediktssonar, dóms-
málaráðherra og síðar forsætis-
ráðherra, og Geirs Hallgrímssonar,
borgarstjóra. Að auki hafði ég grun
um, en ekki vissu, að þau færu líka
í bandaríska sendiráðið við Lauf-
ásveg. Þetta var mikil vinna og
stundum annar kostnaður og okk-
ar maður fékk greitt fyrir þá vinnu
og þau útgjöld. Ég tók við peninga-
seðlum úr hendi Eykons og afhenti
okkar manni.
Hvaðan komu peningarnir? Ég
tel, en hef ekki vissu fyrir því, að
framan af og lengst af, hafi þeir
komið úr bandaríska sendiráðinu.
Seinni hluta þessa tímabils, sem
segja má í stórum dráttum að hafi
staðið yfir frá 1961 og fram undir
stofnun Alþýðubandalagsins 1968,
komu þeir frá Sjálfstæðisflokknum
og undir lokin frá Morgunblaðinu.
Ég hafði ekki þá, hef aldrei haft
og heldur ekki nú nokkrar efa-
semdir um að ég hafi gert rétt með
því að vinna þetta verk.
Kalda stríðið var stríð sem háð
var með öðrum hætti en með vopn-
um. Ég gerðist með þessu verki lít-
ill fótgönguliði í því stríði. En eðl-
is þess vegna er rétt og sjálfsagt að
velta upp nokkrum siðferðilegum
spurningum í því sambandi.
Þetta var upplýsingaöflun. Það
væri of virðulegt heiti að líkja því
við „njósnir“.“
Jóhann Hauksson
johannh@dv.is Úr bók Styrmis
Í köldu stríði – vinátta og barátta á átakatímum
Einar Olgeirsson, einn helsti oddviti
íslenskra sósíalista á síðustu öld, lýsti því
í bókinni Í skugga heimsvaldastefnunnar
hvernig stjórnvöld refsuðu fyrir andstöðu
gegn veru Bandaríkjahers í landinu
og þrengdu kosti þeirra og tækifæri á
vinnumarkaði:
„Hernámssinnar, sem titluðu sig lýð-
ræðissinna, veigruðu sér hvergi við að
beita persónunjósnum, atvinnuofsóknum
og beinni og óbeinni skoðanakúgun. Fátt
eitt af þessum ófögru athöfnum þeirra
hefur verið skrásett, enda hafa aðeins
fáeinir, sem urðu fyrir barðinu á þessum
ófögnuði, sagt frá reynslu sinni opinber-
lega. Þögnin um þessa óhæfu stafar af
því meðal annars að menn hafa óttast
reiði yfirvalda og ekki viljað láta koma sér
algerlega út úr húsi.”
Í bók Guðna Th. Jóhannessonar sagn-
fræðings, Gunnar Thoroddsen – ævisaga,
segir frá áformum sjálfstæðismanna um
kerfisbundnar persónunjósnir.
Gunnar Thoroddsen var einn helsti
leiðtogi Sjálfstæðisflokksins upp úr miðri
síðustu öld og var borgarstjóri í 12 ár og
síðar forsætisráðherra (1980 til 1983).
Í bókinni um Gunnar segir meðal annars
frá undirbúningi sveitarstjórnarkosning-
anna þremur árum áður en Styrmir tók að
hitta heimildarmann sinn. Þar fylgdust
sjálfstæðismenn vel með kjósendum;
hverjir mættu á kjörstað og hverjir ekki.
Flokkurinn skipti Reykjavík í 120 umdæmi
og í hverju þeirra voru 5–10 fulltrúar sem
skráðu stjórnmálaskoðanir og komu þeim
á framfæri í Valhöll.
„Á vinnustöðum kom öflugt trúnaðar-
mannakerfi einnig að gagni. Þar fylgdust
sjálfstæðismenn með spjalli félaganna
um daginn og veginn og komu sjónar-
miðum þeirra í stjórnmálum á framfæri í
Valhöll. Stefndi flokkurinn að því að hafa
trúnaðarmenn í öllum fyrirtækjum með
fleiri en tíu í starfsliði og skyldi sérhver
þeirra vera „trúverðugur og dugandi
maður“ (árið 1957 átti Sjálfstæðis-
flokkurinn 392 skráða trúnaðarmenn á
vinnustöðum).“
Fórnarlömb
eigin áróðurs
Svavar Gestsson, fyrrverandi formaður
Alþýðubandalagsins, þingmaður og ráð-
herra, segir ekki nýtt að menn hafi reynt
að snapa eitthvað upp um vinstrimenn.
„Í fyrsta lagi er ég mjög feginn að Styrmir
skuli setja fram þessar upplýsingar og
raunar lofsvert af honum að gera það.
En í öðru lagi finnst mér þetta sem ég sé
alveg hræðilegt. Ég hafði út af fyrir sig
hugmyndir um að menn væru að reyna
að snapa eitthvað upp um það hvað væri
að gerast í Alþýðubandalaginu. En ekki
það að menn væru að skrifa skýrslur fyrir
bandaríska sendiráðið um þau mál og
og taka peninga fyrir það. Mér finnst það
leitt að þetta skuli hafa verið svona.“
Styrmir réttlætir áralanga upplýs-
ingaöflun sína með ýmsum hætti í
bók sinni og telur sig hafa verið lítinn
fótgönguliða í köldu stríði sem háð var
í nafni frelsisins á þessum árum gegn
sovétkommúnismanum.
„Þetta er náttúrlega bara bull í Styrmi,“
segir Svavar. Þetta sýnir að Styrmir og
samstarfsmenn hafi fyrst og fremst
verið fórnarlömb þess áróðurs sem
þeir ráku og bjuggu sjálfir til. Þetta er
fullkomlega tilhæfulaust að öllu leyti
að setja þetta fram með þessum hætti.
Ég velti því einnig fyrir mér með leyfi:
hvað í fjandanum var það eiginlega
sem hann var að grafast fyrir um? Ég
man ekki eftir því að við aðhefðumst
eitthvað svo merkilegt að ástæða
væri til þess að skrifa um það einhverja
skýrslu. Ég kannast bara ekki við það.
Þetta er einhver uppblásinn kaldastríðs-
heimur þeirra sjálfra. Að hitta manninn
á kvöldin og nóttunni á mismunandi
stöðum verkar á mig eins og reyfari.
Auðvitað voru þeir að reyna að búa
til stöðu fyrir sjálfa sig með þessari
Rússagrýlu og endalausu tali um að við
gengjum erinda Rússa. Þetta var grýla
sem þeir bjuggu til í þeim tilgangi að
styrka sjálfa sig pólitískt og sinn flokk,
Sjálfstæðisflokkinn. Reyndar held ég
að það hafi mistekist oftar en ekki því
Sósíalistaflokkurinn og Alþýðubanda-
lagið voru oftast með 15 til 20 prósent
atkvæða.“
Heimildum um persónunjósnir fjölgar