Jón á Bægisá - 30.09.2004, Qupperneq 108

Andreas F. Kelletat
móðir og barn sitji saman til borðs og spjalli. Hefðbundin þjóðfélagsleg
hlutverk þeirra eru einnig kunnugleg þýskum lesendum: faðirinn talar um
stjórnmál, móðirin hugsar um barnið. Finna má athyglisverðan menning-
armun í jólasiðunum (joulupukki/jólasveinn), en þeir breyta engu um
þýðinguna. Eins og á flestum þýskumælandi svæðum kemur finnski jóla-
sveinninn á aðfangadagskvöld og spyr með strangri röddu hvort börn séu
í húsinu, hvort börnin hafi verið þæg, fær þau til að syngja lag eða fara með
ljóð og gefur þeim að lokum gjafirnar. Þessi jólasveinn hefur verið notaður
í báðum menningarheimum frá 19. öld sem uppeldislegur hrellir: Á að-
ventu má hrella þau börn sem ekki eru hlýðin eða þæg. Arabískur, ind-
verskur eða kínverskur þýðandi ljóðsins „(1905)“ ætti hins vegar við ramm-
ari reip að draga og þyrfti að láta sér detta eitthvað sniðugt í hug.
Sé litið til áhrifajafngildis getur þýðing titilsins „(1905)“ verið nokkrum
erfiðleikum bundin. Getur þýskur lesandi sem jafnvel er sæmilega vel að
sér í sögu fyrri hluta 20. aldar skilið hvað átt er við með upplýsingunum „í
Moskvu er barist“? Hugsanlega. En víst má telja að hinn sami lesandi
þekki ekki til þeirra sögulegu atburða sem Arvo Turtiainen og lesendur
hans (á þeim tíma er ljóðið er ort, á miðjum sjöunda áratugnum) tengja
þessu ártali. Árið 1905 er nefnilega ekkert síður mikilvægt í þjóðfélags- og
stjórnskipunarsögu Finnlands en hjá hinum rússnesku nágrönnum. Það er
ár hins fyrsta „suurlakko", fyrsta allsherjarverkfallsins og gríðarlegs vaxtar
hinnar finnsku verkalýðshreyfingar. Menn dáðust að byltingarmönnum í
nágrannaríkinu Rússlandi og voru sammála þeim um að alþýðan væri
eimreið sögunnar. Það sem hófst í Finnlandi árið 1905 með þessu verkfalli
féklt nöturleg endalok árið 1918. Þeir sem dóu í finnsku fangabúðunum
voru sömu sósíalistar og horft höfðu til bardaganna í Moskvu milli vonar
og ótta um jólin 1905. Þennan sögulega bakgrunn ljóðsins „(1905)“, sem
skiptir mestu máli fyrir áhrif þess í Finnlandi, getur enginn þýðandi komið
beint á framfæri, hversu samviskusamlega sem hann annars þýðir. Það væri
verkefni menningarfræðingsins eða esseyistans sem skrifar um finnskar
bókmenntir og sögu. Spurningin er auðvitað hvort þörf sé á þekkingu á
þessum þætti rússneskrar og finnskrar sögu (og þar með á þýðinga-
samanburðinum) yfirleitt til að geta þýtt þetta kvæði. Það er þörf á henni.
Víkjum að því síðar.
Hinn menningarfræðilegi þýðingasamanburður hefst með greiningu
frumtextans. Þessi greining á að gera okkur kleift að sjá fyrir hugsanleg
þýðingarvandamál. Það hefur reynst afar gagnlegt að beita millilínu-
þýðingu með skýringum í þessum tilgangi. Séu textarnir lengri (frásagnir,
skáldsögur, leikrit o.s.frv.) ætti að vinna milllínuþýðingu á a.m.k. nokkr-
um efnisgreinum. Munurinn á millilínuþýðingunni og þeirri bókmennta-
þýðingu sem unnin hefur verið er síðan grunnurinn að þeim spurningum
106
á -Tímarit þýðenda nr. 8 / 2004