Bændablaðið - 26.03.2015, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 26. mars 2015
Helstu nytjaplöntur heimsins
Sykurreyr – „hvíti dauði“
Eftir að Evrópumenn fluttu
sykurreyr yfir til nýja heimsins
í vestri hófst ræktun hans í
stórum stíl. Fyrir þann tíma
var neysla á sykri aðeins á færi
aðalsins og þeirra allra ríkustu.
Þrælahald gerði framleiðsluna
ódýra og sykurneysla jókst hratt.
Meðalneysla Íslendings af sykri er
varlega áætluð rúm 60 kíló á ári.
Ræktun á sykurreyr nam tæpum
180 milljón tonnum á heimsvísu
ræktunarárið 2013 til 2014.
Nánast öll uppskeran er notuð til
að framleiða sykur. Brasilía er
langstærsti ræktandi sykurreyrs með
um 38% heimsframleiðslunnar. Í
öðru sæti er Indland með tæp 20%,
Kína er í þriðja sæti með tæp 7%
og Taíland í því fjórða með 5,5%.
Breytilegt er milli ára hvort Pakistan
og Mexíkó eru í fimmta sæti með
ríflega 3% heimsframleiðslunnar.
Alls er sykurreyr ræktaður í um 90
löndum í og við hitabeltið. Um 80%
af öllum sykri sem framleiddur er í
heiminum er unninn úr sykurreyr.
Brasilía er stærsti útflytjandi
sykurs í heimium, Taíland er í öðru
sæti og Ástralía í því þriðja.
Sextíu kíló á mann
Samkvæmt bráðatölum frá Hagstofu
Íslands má áætla að innflutningur á
sykri hafi numið vel yfir 9,3 þúsund
tonnum eða 9,3 milljónum kílóa árið
2014. Miðað við tölu Hagstofunnar
og að Íslendingar séu 330 þúsund
er meðalneysla á sykri tæp 30 kíló
á mann á ári. Hafa ber í huga að
innflutingur á sykri í innfluttum
matvælum eins og morgunkorni,
kökum og sælgæti og drykkjum
eins og gosi og áfengi er ekki inni
í þessum tölum. Neyslan er því
mun meiri en fram kemur í tölum
Hagstofunnar og líklega varlega
áætlað að hún sé yfir 60 kíló á mann
á ári.
Mikil neysla á sykri hefur verið
stórlega gagnrýnd og segja þeir
sem lengst ganga að sykur sé svo
hættulegur og ávanabindandi að
hann eigi heima í flokki með tóbaki,
áfengi, heróíni og kókaíni. Stór hluti
mannkyns komst af án hans allt fram
á 19. öld og notaði hunang í staðinn.
Í dag er sykur sagður ástæða margra
alvarlegra sjúkdóma, tannskemmda
og offitu. Þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir hefur ekki enn tekist að
finna efni sem kemur á sannfærandi
hátt í staðinn fyrir sykur. Reynt
hefur verið að skipta honum út í
matvælum með bæði náttúrulegum
efnum og efnum sem búin eru til
á rannsóknarstofum. Þar má nefna
kornsýróp, aspertane, Acesulfame
K, agavesýróp, stevíu eða öllu heldur
Truvíu sem hefur í raun lítið með
náttúrulega stevíu að gera og svo efni
eins og vanillin og aspartane sem eru
34.000 sinnum sætari en sykur og
notuð sem sætuefni í mat. Hvert svo
sem álit fólks á sykri er viðurkenni ég
fjandakornið að ég gæti ekki hugsað
mér lífið án hans.
Aðallega sætugjafi
Auk sykurs er unnið etanól á farartæki
úr sykurreyr og eru Brasilíubúar allra
duglegastir við að keyra bíla sína á
etanóli. Sykurreyr er einnig notaður
til að framleiða romm, pennastafi,
mottur og jafnvel sem uppistöður
í hús.
Ungir stönglar eru tuggðir
hráir sem orkugjafar og ristaðir til
hátíðarbrigða. Blöðin eru notuð sem
dýrafóður.
Grasafræði
Sykurreyr er fjölær grastegund sem
nær 3 til 8 metra hæð. Stöngullinn
er liðskiptur og skiptist þar sem
laufblöð, sem eru löng og sverðlaga,
hafa vaxið en þau falla af eftir því
sem plantan hækkar. Á hverjum lið
eru brum og því auðvelt að fjölga
plöntunni með því að skera hana í
hluta og stinga hverjum hluta í mold.
Rótin er hnúður sem liggur grunnt í
jarðveginum og upp af honum vaxa
margir stönglar sem síðar skjóta
rótum. Sykur er unninn úr stöngli
plöntunnar en meðaltalsinnihald hans
af sykri er 14%.
Uppruni og saga
Náttúruleg heimkynni sykurreyrs
eru í hitabelti Suður- og Suðaustur-
Asíu. Ættkvíslarheiti plöntunnar
á latnesku er Saccharum og þrjár
tegundir eru algengastar; S. barberi
sem er upprunnin á Indlandi eða
Kína og S. edule og S. officinarum
sem báðar koma frá Nýju-Gíneu.
Sú síðastnefnda er notuð í um
70% af öllum reyr ræktuðum til
sykurframleiðslu í heiminum.
Talið er að nytjar á sykurreyr
nái 8000 ár aftur í tímann og að
innfæddir á Nýju-Gíneu hafi tuggið
stöngul plöntunnar vegna sætunnar.
Vitað er að snemma var farið að
sjóða sykurinn úr plöntunni í Asíu,
þurrka hann og flytja þannig. Elsta
þekkta dæmið um kristallaðan sykur
er frá norðurhéruðum Indlands
Sykurreyr er fjölær grastegund sem nær 3 til 8 metra hæð. Stöngullinn er liðskiptur og skiptist þar sem laufblöð, sem eru löng og sverðlaga, hafa vaxið en þau falla af eftir því sem plantan hækkar.
Sykurreyr er skorinn og unninn úr honum hrásykur sem síðar er unninn áfram, hvítaður með hreinsiefnum og
þurrkaður í hvítan, kristallaðan sykur.
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is