Bændablaðið - 26.03.2015, Qupperneq 41

41Bændablaðið | Fimmtudagur 26. mars 2015
„ … því hvað er auður og afl
og hús ef eingin jurt vex í þinni
krús“ leggur HKL í munn einni
aðalpersónu sinni í skáldsögunni
Sjálfstæðu fólki. Og nokkuð víst
er um það að okkur þykir flestum
að fátæklegt sé um að lítast í
íveruhúsnæði þar sem engin eru
pottablómin.
Eiginlega nær ræktun pottaplantna
eins langt aftur og upphaf skráðrar
sögu. Hangandi garðarnir í Babýlon,
hallargarðar Egypta og Kínverja,
torg Rómverja og Grikkja í fornöld
skörtuðu plöntum í pottum og
kerjum. Og eftir að Evrópumenn
hófu að sigla til framandi heimshluta
fóru ógrynni af alls kyns gróðri
að berast til Evrópu. Kóngar og
aðalsmenn lögðu metnað sinn í að
safna fágætum plöntum frá „Nýja
heiminum“. Upp spruttu grasagarðar
og einkasöfn sem náðu sögulegu
hámarki á tímabilinu 1700 og fram
undir 1850.
Á þessum tíma komu fram flestar
þær tegundir sem við ræktum enn
sem pottablóm á heimilum okkar. Og
á þessum tíma urðu hin svokölluðu
„appelsínuhús“ eða „óranserí“
toppurinn á þeirri viðleitni að
sýna auð sinn og völd. Glerjuðum
appelsínuhúsunum var haldið
frostlausum á veturna, með ærnu
vinnuframlagi og tilkostnaði. Þar
voru allar plöntur, oftast sítrustré
af einhverju tagi, hafðar í pottum
sem settir voru út í sumarblíðuna
strax og veður leyfði á vorin. Þessar
plöntur og garðarnir sem gerðir
voru utan um þær kröfðust herskara
garðyrkjumanna sem klipptu til,
umpottuðu, vökvuðu og viðhéldu
plöntunum undir vökulum augum
eigendanna, sem mjög var annt um
að þessi „status-symból“ væru ávallt
í fullkomnu lagi. Fá appelsínuhús eru
eftir frá þessum tíma. Þau sem enn
standa uppi þykja þjóðargersemi og
er haldið við af opinberum sjóðum.
Flestir grasagarðanna sem
stofnaðir voru á þessum tíma eru
enn við lýði. Þeirra frægastur er
líklega konunglegi grasagarðurinn
í Kew í Richmond, rétt sunnan
við London. Þann stað má enginn
plöntuvinur láta framhjá sér fara,
ef leið liggur um þær slóðir. Í
Kew er stærsti gagnabanki um
gróður jarðar og flestar ættkvíslir
plönturíkisins eiga þar fulltrúa í
formi lifandi safngripa. Því miður
hafa borist af því fréttir nýlega að
til standi að skera niður fjárveitingar
til garðsins. Það eru vondar fréttir,
en kannski alveg í takti við þann
tíðaranda græðginnar sem nú er
allsráðandi um allan heim.
Klúnkutíminn
Á seinni helmingi 19. aldar, eftir
að iðnbyltingin hafði stuðlað að
því að upp voru komnar stöndugar
borgarastéttir iðnrekenda, kaupmanna
og embættismanna varð mikil
breyting á húsakynnum. Íbúðarhús
og vistarverur borgarastéttarinnar
voru rýmri en áður hafði tíðkast
meðal almennings. Greinileg
skipting var orðin á húsnæðinu.
Stórar stofur og aðskilin
eldhús, svefnrými og athvörf
fyrir þjónustufólk. Stofurnar
voru ætlaðar undir félagslíf og
gestamóttökur. Stíllinn varð
svolítið kögraður og skreyttur.
Danir kalla þetta „klunkerstil“ og
tímabilið „klunkertiden“. Í breska
heimsveldinu er þetta kallað
„Viktoríutímabilið“.
Þessi stíll kom líka til
Íslands og hér eru nokkur hús
sem byggð voru um og fyrir
aldamótin 1900 af kaupmönnum
og embættismönnum. Og í
stofunum komst í tísku að hafa
stórar pottaplöntur. Burknar og
pálmar þóttu glæsileg viðbót við
allt kögrið og pífurnar. Einar
Helgason garðyrkjustjóri gaf út
pottaplöntubókina Rósir árið
1916 og telur þar upp yfir hundrað
tegundir sem komnar voru í ræktun
á heimilum Reykvíkinga á þessum
tíma. Margar þeirra má enn sjá á
heimilum þótt fjöldi hafi fallið út og
nýjar koma í staðinn sí og æ. Jafnvel
gömlu tegundirnar eru að koma
aftur sem „altanplöntur“ sem hafðar
eru í kerjum utanhúss á sumrin.
Pelargóníur og fúksíur eru t.d. af því
tagi. Einnig húsmæðrablóm, sem nú
er farið að selja aftur undir heitinu
„bleika perlan“. Og við sem erum
komin á sjöunda áratuginn munum
líklega eftir „gestastofunum“
sem víða voru í húsum þegar við
vorum að alast upp. Þangað var
yfirleitt ekki opnað inn nema við
gestakomur. Og þar var oftast nær
nokkuð safn af pottaplöntum sem
húsráðendur, venjulega húsmóðirin,
höfðu í hávegum. Og skipst var á
græðlingum milli húsa. Þannig
voru pottaplönturnar félagslegur
tengiliður.
Pottaplöntur og hjónabönd
Vissulega skapa pottaplöntur
félagslegan vettvang í
hversdagslífinu. Þótt enginn karl á
mínum aldri geti viðurkennt að hafa
lesið „dönsku blöðin“, þá rakst ég á,
fyrir nokkrum áratugum, grein í slíku
blaði. Ritstjórnin hafði gert könnun
meðal lesenda sinna um hvaða
þýðingu pottaplöntur hefðu í daglegu
lífi þeirra. Eins og gefur að skilja
voru lesendurnir konur og gáfu upp
aldur sinn og hjónabandsstöðu. Þær
konur sem flest áttu pottablómin
höfðu líka verið í lengstu
hjónaböndunum og eiginmennirnir
deildu með þeim áhuganum. Og
pottaplöntuhjónabönd af þessu tagi
virtust vara lengst, því þessar konur
höfðu aldrei lent í hjónaskilnaði.
Næsti hópurinn voru konur sem
höfðu aldrei gifst. Þriðja hópinn
skipuðu svo konur sem áttu eitt eða
fleiri hjónabönd að baki. Á þeirra
heimilum hafði aldrei verið mikið
um pottaplöntur. Stundum hef ég
velt þessu fyrir mér.Flott 1890.
Fróðleiksbásinn
Hafsteinn Hafliðason garðyrkjufræðingur
Pottaplöntur og hamingjan
Rómantík Viktoríutímans.
Blómagluggi í klúnkustíl.
Aðalfundur
Búnaðarsambands
Eyjafjarðar 2015
verður haldinn í Hlíðarbæ
þriðjudaginn 31.mars kl. 10.15.
Auk venjulegra aðalfundarstarfa mæta
Sigurður Ingi Jóhannsson sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra og Sindri Sigurgeirsson
formaður Bændsamtaka Íslands á fundinn.
Kemur næst út
16.
apríl