Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.08.2015, Blaðsíða 50

Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.08.2015, Blaðsíða 50
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.8. 2015 Bækur Hvernig kom það til að þú skrifaðir þessa grein sembirtist í síðasta Tímariti máls og menningar?„Þetta lá mér á hjarta. Þetta er það sem ég lærði og sérhæfði mig í. Þótt ég starfi ekki við barnabókaútgáfu dags daglega er þetta eitthvað sem mér finnst mjög mikil- vægt. Þegar ég var í mínu námi og skrifaði mína lokaritgerð var ég að skoða sérstaklega bækur fyrir ólæs börn. Þessar bækur hafa að jafnaði ekki verið neitt ofsalega góðar hér á Ís- landi í gegnum tíðina þótt vissulega séu perlur inn á milli.“ Margrét talar um að börn og unglingar lesi minna en áður og það sé staðreynd að sumir geti jafnvel ekki lesið sér til gagns lengur. „Ef maður leggur saman alla þætti málsins, hvernig skólabókasöfn og bókasöfn almennt eru rekin, lítur út fyrir að unnið sé gegn því að þessi markaður beri sig. Ég hef rætt þetta við bókasafnsfræðinga og starfsfólk á Miðstöð skólabókasafna og þau staðfesta að ekkert safn kaupir jafn mikið af bókum og það gerði eftir að skólarnir hættu að fá ákveðna upphæð til bókakaupa. Þannig að meinið er augljóst. Barnabækurnar verða úti í rekstri skólanna þegar verið er að spara. Kannski hugsar enginn út í fórnarkostnaðinn.“ Mikilvægi myndabókmennta „Myndabækur fyrir ólæs börn eru ekkert styrktar. Það eru einstaka höfundar sem hafa skrifað fyrir yngstu börnin sem hafa fengið ritlaun, kannski í 3-6 mánuði. Raunar man ég bara eftir einum. Barnabókahöfundar fá ritlaun, en ekki þeir sem eru að skrifa fyrir yngsta hópinn. Margt af því sem er útgefið getur varla flokkast sem ís- lenskar bækur, sem eru sprottnar úr íslensku samfélagi. Laun á íslandi núna eru náttúrlega lægri en á flestum stöðum í Evr- ópu. En þau eru enn lægri í Suður-Ameríku þannig að þar finnast myndhöfundar sem eru reiðubúnir að vinna fyrir lægri greiðslu. Sumir eru flinkir myndhöfundar en þeir þekkja bara ekki söguheiminn. Erlendir teiknarar hafa líka gert margt gott fyrir Ísland. Við getum t.d. nefnt Brian Pilkington sem hefur auðgað ís- lenskar barnabækur meir en margir með hans sýn á íslensku tröllin. Maður sér það á myndunum hans að hann hefur séð og komið við hraun. Einhver sem situr við tölvu í Suður-Ameríku hefur hins vegar mögulega engar forsendur til þess að mynd- lýsa barnabók sem á að gerast á Íslandi. Hann getur verið fær í sínu fagi en bókin verður ekki íslensk fyrir vikið.“ Skiptir það máli? Eru þessi börn ekki bara óvitar? „Það skiptir miklu máli. Ef við ætlum að fá börn til þess að ánetjast bókum verða þau að geta speglað sig í þeim og ef heimurinn er þeim mjög framandi eða það Ísland sem birtist þeim í bókum er fullt af drekaflugum eða mjúku hrauni, þá er þetta eitthvað sem kemur þeim ekki við. Það skiptir svo miklu máli að við getum speglað okkar samtíma í bókmenntunum og það er ekkert öðruvísi fyrir börn. Ef það er alltaf sól og pálmatré í bókunum sem þau lesa, finnst þeim þeirra veruleiki ekki vera þess virði að vera skráður í bækur.“ Myndlæsi Af hverju erum við í þessum sporum? „Þarna ertu kannski með hóp sem á sér fáa málsvara. Læsi barna á Íslandi í gegnum tíðina hefur kannski ekki verið áhyggjuefni. Þegar við hugsum um læsi erum við oftast að hugsa um börn sem eru byrjuð að læra að lesa, en við þurfum í rauninni að ala þau upp á bókum áður. Þau þurfa að venjast bókarforminu. Bókin þarf að vera spennandi áður en þau byrja að læra að lesa. Fyrsti lesturinn, og þá á ég við lestur í víðum skilningi, er að lesa í myndir. Heimurinn í dag er gríðarlega myndrænn. Það er nauðsynlegt að þau læri myndlestur, og hann læra þau best af bókum, því þar ráða þau hraðanum sjálf. Ef maður lítur kalt yfir er ekki með neinu móti hægt að segja að stjórnvöld sinni sínu hlutverki. Það er ekki neitt sem þau gera til að sinna þessum yngstu börnum þegar kemur að bókum. Myndabækur eru mjög mikilvægar, einkum hjá yngstu börnunum, jafn mikilvægar og textinn. Sérstaklega þegar þau eru að hlusta, þetta er helmingurinn af frásögninni.“ Hvað er til ráða? „Ég held að stjórnvöld og þeir sem reka skóla, skólastjórn- endur og sveitarfélög, þurfi að marka sér skýra stefnu í þessu. Börn verða ekki almennilega læs ef þau sjá ekki tilganginn með því, ef það kemur aldrei sú stund að þau langi meira að halda á bók en tölvu eða fjarstýringu. Það er svo á ábyrgð skólanna að það sé eitthvert efni aðgengilegt sem speglar þeirra veruleika. Hitt er að stjórnvöld verða að fara að styrkja barnabækur sérstaklega. Það eru engir sérstakir sjóðir fyrir bækur af þessu tagi. Það eru nokkrir sem snúa að barnamenningu al- mennt en ég held að það þurfi sérstakan sjóð sem væri hægt að sækja um fyrir myndskreytingar. Svo þyrfti að styrkja útgáfur sérstaklega og tryggja þeim ákveðna markaðshlutdeild. Bókasöfnin gætu keypt duglega inn svo að fínum bókum væri tryggð einhver sala á fullu verði. Forlög þyrftu líka hreinlega að geta sótt um styrk fyrir prent- kostnaði því það er dýrt að prenta svona bækur. Þú ert með þykkan og vandaðan pappír, þarft að gera þetta í lit, þú þarft kápu til að þetta sé almennilegt.“ BARNABÆKUR VERSLUNARVARA FREMUR EN BÓKMENNTAVERK Bækur opna okkur dyr að heiminum „Við getum ekki leyft okkur að spara endalaust þegar framtíð barnanna okkar er í húfi, “ segir Margrét. Morgunblaðið/Árni Sæberg MARGRÉT TRYGGVADÓTTIR BÓKMENNTA- FRÆÐINGUR OG FYRRUM ÞINGMAÐUR RITAÐI GREIN UM BÁGA STÖÐU ÍSLENSKRA BARNA- BÓKMENNTA. HÚN HEFUR ÁHYGGJUR AF ALÞJÓÐA- OG VERSLUNARVÆÐINGU ÞEIRRA. Kjartan Már Ómarsson kmo@mbl.is * Ef maður lítur kalt yfir er ekkimeð neinu móti hægt að segjaað stjórnvöld sinni sínu hlutverki. Þegar ég hugleiði hvaða bækur ég held mest uppá, eru nokkrar sem koma fyrst uppí hug- ann. Kannski eiga þær það sameiginlegt að í þeim er einhver óræður tónn sem maður skynjar frekar en skilur. Þegar Þorgeir Þorgeirson las þýðingu sína á Turn- inum á heimsenda sem miðdegissögu í Rík- isútvarpið árið 1989 heill- aðist ég af hinum ljúfsára, sanna en um leið súrrealíska tóni. Þessi tónn hreif mig og veitti mér innblástur í minni vinnu. Minningarbrot Amal- dusar gamla um bernsku sína og æsku fjalla um hversdagsleikann og draumana. Sagan er eins- konar táknmynd fyrir allan heiminn, og segir af öllu og engu. „Langt útí þögninni heyrist í stjörnudropum þegar þeir detta úr himninum. Það bergmálar um allan geiminn. Það er ekkert nema þetta hljóð á himni og jörð. Þetta er hljóð úr krana sem illa er skrúfað fyrir.“ Ég var komin á fertugsaldur þegar ég fyrst las Útlendinginn eftir Camus. Það voru tímamót í mínu lestrarlífi. Látleysið í frásögn- inni en um leið margræðnin er slík að það er einsog hátíðnitónn haldist út alla bókina. Í bók Jaroslavs Hašek, Góði dátinn Svejk er þetta fína jafnvægi alvöru og háðs sem fær mann til að gráta og hlæja í senn. Ég á hana sem hljóðbók og hlusta oft á brot af stórkostlegum lestri Gísla Halldórssonar. Lýsingarnar á hroka og heimsku eiga jafn vel við í dag og á tímum fyrri heimsstyrjald- arinnar. Nýlega las ég aftur bók Jakobínu Sigurð- ardóttur Í barndómi þar sem hún teiknar upp myndir af horfnum tíma af látleysi og snilld. Maður skynjar heilan heim á bak við orðin þótt hún gefi ekki mikið upp. Þá langar mig að nefna smásögur Geirs Kristjánssonar sem gjörsamlega heilluðu mig þegar ég las þær fyrst, svo hreinar og tærar með afar sérstökum tóni. Og nú þegar ég er byrjuð að grufla í hugarfylgsninu hrannast bækurnar upp. Njála er auðvitað mikilvæg bók að lesa fyrir listamenn því þar er þetta sérkennilega sambland mínimalisma og bar- okks. Þar finnst mér ég iðulega finna óbeina samsömun við myndlistina. Ég nefni aðeins nokkrar hér, en þær eru svo miklu fleiri bækurnar sem ég hef fundið samhljóm með og hafa opnað mér nýja sýn. BÆKUR Í UPPÁHALDI GUÐRÚN KRISTJÁNSDÓTTIR Morgunblaðið/Eggert
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.