Þjóðmál - 01.03.2011, Side 53

Þjóðmál VOR 2011 51
ný lendur, skrifaði félagsfræðingurinn
William Graham Sumner ritgerð undir
heitinu: „Spánn sigrar Bandaríkin .“ Þar benti
hann á, að Bandaríkin hefðu verið stofnuð til
að stunda frjáls viðskipti, ekki landvinninga .
Með því að leggja með vopnavaldi undir sig
spænskar nýlendur væru Bandaríkjamenn
að taka Spánverja sér til fyrirmyndar .6 Í
andmælum sínum við nýlendustefnu bentu
frjálshyggjumenn á, að tvær leiðir væru til
að útvega sér gæði frá öðrum . Önnur væri
að greiða umsamið verð fyrir þau . Hitt
væri að sölsa þau undir sig með ofbeldi .
Frjálshyggjumenn vildu versla við suðrænar
þjóðir, ekki stjórna þeim . Hitt er annað
mál, að Bretar lögðu af sjálfsdáðum niður
heimsveldi sitt . Þeir veittu nýlendum sínum
sjálfstæði . Eflaust voru margar þjóðir betur
komnar undir stjórn Breta en annarra, eins
og Orwell segir raunar í smásögunni: „Ég vissi
ekki svo mikið sem að breska keisaradæmið
liggur á banasænginni, hvað þá að ég vissi,
að það er að skömminni til skárra en hin
ungu einveldi, sem eru í uppsiglingu .“ Besta
dæmið um þetta er Hong Kong á síðari hluta
tuttugustu aldar . Íbúar þar vildu miklu frekar
vera undir stjórn Breta en Kínverja, þótt ekki
væri það látið eftir þeim .7
3 .
Smásögu Orwells má nálgast úr annarri átt og nútímalegri . Sögumaður fær
samviskubit af því að skjóta fílinn . Hvers
vegna? Fíllinn í sögunni hefur ekki aðeins
troðið niður bambuskofa, drepið kú, ráðist
á ávaxtabúð og velt um sorpvagni, heldur
líka orðið manni að bana á hroðalegan hátt .
Er fíllinn þá ekki réttdræpur? Þótt hann
sé orðinn spakur á ný, getur æði runnið
á hann aftur . Orwell veitir vísbendingu
um eitt hugsanlegt svar, þegar hann lýsir
hugrenningum sögumanns . „Á þeim árum
var ég ekkert klígjugjarn gagnvart því að
drepa dýr, en ég hafði aldrei skotið fíl og
aldrei langað til þess . (Það er einhvern
veginn erfiðara að fá sig til að drepa stór
dýr .)“ Fíll er ein af þeim skepnum, sem
hafa iðulega verið nefnd „þokkafull risadýr“
(e . charismatic megafauna) . Margir sömu
menn og eitra fyrir rottum og taka inn lyf
gegn sýklum, mega ekki til þess hugsa að
George Orwell,
einn áhrifamesti
rithöfundur
tuttugustu
aldar .