Þjóðmál - 01.03.2011, Blaðsíða 22

20 Þjóðmál VOR 2011
algerlega á bug . Sumar ákvarðanir sem
varða almenning þurfa vissulega að styðjast
við „fagleg“ sjónarmið og sérfræðileg álit
og fjölmargt, sem hið opinbera hefur verið,
og er enn, að vasast í, er betur komið hjá
einkafyrirtækjum . Það er því ekkert óeðlilegt
að stjórnmálamenn fái stundum óorð á
sig þegar þeir heimta að eigin duttlungar
komi í staðinn fyrir að framvinda mála
ráðist á markaði eða ákvarðanir taki mið af
niðurstöðum sérfræðinga . En þetta breytir
engu um það að fjölmörg mál eru fyrst
og fremst pólitísk og verða hvorki leyst af
sérfræðingum né af markaðnum . Undir
þetta falla auk eiginlegrar lagasetningar
fjölmargar ákvarðanir þar sem þarf að vega
og meta hagsmuni og verðmæti sem ekki
verða öll mæld á sama kvarða .
2 . Borgarinn sem neytandi
Þessi tvenns konar sjónarmið sem ég hef tæpt á, og held að eigi bæði rétt á sér sé
þeim fram haldið í hófi, hvetja fólk til að
þrengja það svið sem stjórnmálin taka til .
Í sínum öfgafyllstu myndum virðast þau
nánast ekki skilja neitt eftir – ekki viður­
kenna að eitt né neitt skuli í verkahring
stjórn málanna . En þetta er aðeins hálf
sagan um flóttann frá stjórnmálum . Hinn
helmingurinn er líklega enn verri saga og
vitlausari . Hann snýst um hvernig almanna­
valdið kemur í auknum mæli fram sem
þjónustustofnun og býðst til að uppfylla
allar mögulegar þarfir . Um leið og fyrrgreind
sjónarmið þrengja svið stjórnmálanna eru
verkefni ríkis og sveitarfélaga látin ná til æ
fleiri mála og jafnvel talað um það eins og
sjálfsagðan hlut að hið opinbera sjái fólki
fyrir skemmtunum með því að byggja
fótboltavelli fyrir þá sem vilja skemmta sér í
boltaleik, leggja reiðgötur fyrir þá sem leika
sér við hross og halda úti ljósvakamiðlum
sem bjóða upp á afþreyingu og froðusnakk .
Vöxtur þess opinbera skýrist að nokkru
af því að þegar menningarvitar vilja að eytt
sé peningum í tónlistarhús, hestamenn fara
fram á að lagðar séu reiðgötur, fótboltamenn
vilja að sveitarfélag byggi fótboltahöll og
svo framvegis þá standa stjórnmálamenn
frammi fyrir minnihlutahópi sem vill fá
einhver gæði, en sá stóri meirihluti sem þarf
að borga mestan hluta af þessu öllu fylgist
lítið með – margir kannski uppteknir af því
í einhverjum öðrum minnihlutahópi að
skara eld að sinni köku . Stjórnmálamenn
lenda því oft í þeirri erfiðu stöðu að ef þeir
mæla fyrir hagsmunum þorra fjarstaddra
skatt greiðenda þá eru allir viðstaddir á
móti þeim . Það þarf meiri styrk en flestum
er gefinn til að láta slíkar kringumstæður
hvorki blekkja sig né beygja . Þetta veldur
því að fleiri og fleiri minnihlutahópar fá
almenn ing til að borga fyrir áhugamál sín
um leið og færri hafa efni á að greiða fyrir
eigin hugðarefni því skattar kosta helftina af
öllu sem venjulegt fólk vinnur sér inn .
Það hefur svo sem verið þokkalegt sam­
komulag um að auk æðstu stjórnar ríkisins,
lögreglu og dómstóla, sé ýmislegt rekið fyrir
skattfé, svo sem spítalar, velferðarkerfi og
stór hluti menntakerfisins . En hvað með
ótalmargt annað sem ríki og sveitarfélög
vasast í? Sjálfsagt er sumt af því þarft . En
vandinn er að enginn virðist kunna að
draga nein eðlileg mörk . Það kann til
dæmis að vera skynsamlegt að ríkið haldi
úti Þjóðleikhúsi en fer kostnaður hins opin­
bera af nýja tónlistarhúsinu í Reykjavík
ekki út fyrir öll mörk? Trúlega er rétt að
hafa Landlæknisembættið en þarf líka að
hafa Lýðheilsustöð? Ég veit það ekki . En ég
þykist vita að það sé erfitt að orða neinar
almennar reglur um hvað sé þarft og rétt­
mætt í þessum efnum . Eina reglan sem mér
dettur í hug að sé þokkalega verjandi er sú
að gæta hófs í meðferð almannafjár . En svo
almennt orðað heilræði dugar skammt .