Þjóðmál - 01.03.2011, Blaðsíða 29

Þjóðmál VOR 2011 27
kjörseðlum voru þess eðlis að talningarvélar
gátu ekki borið kennsl á skrift kjósandans .
Í ljósi mikils fjölda vafaatkvæða hefði verið
eðlilegt að fylgja settum lögum .
Niðurstaðan
Það er grundvallaratriði í lýðræðisríkjum að kosningar séu framkvæmdar með
þeim hætti að allir beri traust til þeirra og
niðurstaðna þeirra . Ég geri ekki ráð fyrir
því að það fólk sem kom að framkvæmd
kosninganna hafi haft rangt við í störfum
sínum . Það breytir hins vegar ekki því að
möguleikinn var fyrir hendi þar sem ekki
var farið eftir settum lagareglum . Ég er
sannfærður um það að hættulegt fordæmi
hefði skapast hefði Hæstiréttur ekki ógilt
kosninguna . Ef afsláttur er veittur af skýrum
lagareglum er hætt við því að afslátturinn
aukist með tímanum og verði misnotaður
af óheiðarlegum og spilltum stjórnvöldum,
komist þau til valda .
Gagnrýnendur Hæstaréttar í umræddu
máli hafa tönnlast á því að afstaða réttar­
ins sé smásmuguleg og einkennist af alltof
þröngum viðhorfum . Þetta er alrangt að
mínu mati . Það er einfaldlega kosninga­
löggjöfin okkar sem er nákvæm og
„smásmuguleg“, ef fólk kýs að nota það
orð . Hæstarétti ber einfaldlega skylda til
að dæma samkvæmt þessum nákvæmu
reglum . Nær væri því að gagnrýnendur eins
og Reynir Axelsson beindu gagnrýni sinni
að lagasetningunni sem slíkri og krefðu lög­
gjafann um afslátt af formreglum laganna
vegna komandi kosninga, telji þeir tilefni til
slíkra tilslakana . Hæstaréttardómarar hafa
einfaldlega ekki heimild til að veita stjórn­
völdum slíkan afslátt .
Það er grundvallarmisskilningur hjá
gagn rýnendum Hæstaréttar að sanna þurfi
hvort misferli við kosningarnar hafi átt sér
stað . Þar fyrir utan getur það í sumum til­
vikum verið ómögulegt eftir á því að menn
gætu hafa „nýtt sér“ misfellur án þess að
nokkur viti af því . Þá er það einnig mis­
skilningur að sanna þurfi að slíkt misferli
hafi haft áhrif á úrslit kosninganna . Laga­
ákvæðið, sem gagnrýnendur vísa hér til,
er að finna í lögum um kosningar til
Alþingis . Í lögum um stjórnlagaþing er
sérstaklega tiltekið hvaða ákvæði laganna
um kosningar til Alþingis skyldu gilda um
stjórnlagaþingskosningarnar . Þetta laga­
ákvæði var hins vegar ekki eitt af þeim . Svo
ein falt er það . En hvaða mælikvarða átti
réttur inn þá að styðjast við? Hæstiréttur
hefur áður svarað þessari spurningu með
af drátt ar lausum hætti . Þannig ógilti hann
t .a .m . kosningar árið 1994 vegna þess að
fram kvæmd þeirra var í andstöðu við lög
og „til þess fallin“ af rjúfa kosningaleynd að
mati réttarins .
Ein af ástæðum efnahagshrunsins, að
mati Rannsóknarnefndar Alþingis, er
sú að ekki var farið eftir settum reglum .
Áhrifa fólk, hvort sem það starfaði á
einkamarkaði eða hjá hinu opinbera, var
of gjarnt til þess að fara á svig við settar
lagareglur þegar slíkt hentaði . Á Íslandi
eru reglur um framkvæmd kosninga skýrar
og strangar . Þannig eiga þær að vera svo
unnt sé að tryggja rétt kjósenda og veita
stjórnvöldum strangt aðhald í mikilvægum
kosningum .
Það er grundvallaratriði í lýðræðisríkj um
að fyrir hendi séu sett lög sem stjórnvöld­
um ber að fara eftir . Kosningalöggjöf í
lýð ræðisríkjum hefur þann megintil gang
að tryggja að kosningar fari rétt fram . Af
hverju ættum við ekki að gera þá kröfu til
stjórnvalda á Íslandi að þau fari eftir þeim
reglum sem settar eru? Reglurnar, sem giltu
um kosningarnar til stjórnlagaþingsins,
voru tiltölulega skýrar en eftir þeim var
ekki farið . Þess vegna voru kosningarnar
ógiltar .