Þjóðmál - 01.03.2011, Blaðsíða 51

Þjóðmál VOR 2011 49
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Þegar Orwell skaut fílinn
George Orwell hét réttu nafni Eric Arthur Blair og fæddist 1903 á Ind­
landi, þar sem faðir hans var embættismað­
ur bresku nýlendustjórnarinnar . Eftir
menntaskólanám á Bretlandi gekk hann í
lögregluna á Indlandi . Var hann sendur til
Búrma, sem þá var líka undir stjórn Breta, og
starfaði þar í fimm ár, en ákvað síðan að gerast
rithöfundur í Bretlandi . Hann var róttækur
í stjórnmálaskoðunum, barðist í spænska
borgarastríðinu, sem skall á 1936, særðist og
sneri heim . Þar eð hann sagði hreinskilnislega
frá tilraunum kommúnista til að kúga
samherja sína í spænskra lýðveldishernum,
gekk honum illa næstu ár að fá bækur sínar
gefnar út, því að kommúnismi naut mikillar
samúðar breskra menntamanna . Höfnuðu
margir útgefendur hinni snjöllu dæmisögu
hans, Dýrabæ, enda var hún með réttu talin
ádeila á rússnesku byltinguna . Kom hún
loks út 1945 og seldist vel . Á Íslandi var hún
gefin út 1949 í þýðingu Jóns Sigurðssonar frá
Kaldaðarnesi .1 Lýsing Orwells á alræðisríkinu,
Nítján hundruð áttatíu og fjögur, kom út
1949, en ári síðar lést höfundurinn . Íslensk
þýðing Hersteins Pálssonar og Thorolfs
Smiths birtist 1951 .2 Íslenskir kommúnistar
þögðu við báðum þessum skáldsögum
Orwells, enda var boðskapurinn þeim lítt að
skapi . En þeir höfðu raunar verið fyrstir til að
kynna verk hans á íslensku, því að í Rauðum
pennum 1938 birtist fræg smásaga hans,
„Þegar ég skaut fílinn,“ í íslenskun Halldórs
Stefánssonar .3
1 .
Smásaga Orwells er skrifuð í hinum einfalda og skýra stíl hans . Hún hefst
eftirminnilega: „Mikill hluti íbúanna í
Moulmein í Neðri­Búrma hataði mig .“4
Sögumaður er þar lögreglumaður, eins
og Orwell var sjálfur um skeið . Hann
finnur sárt til þess, hversu óvinsæl breska
nýlendustjórnin er . Íbúarnir neyta jafnan
færis til að hrekkja eða óvirða embættismenn
hennar . Sögumaður tekur óvild íbúanna
nærri sér, því að hann er sjálfur andstæðingur
nýlenduveldis Breta, þótt hann fari leynt
með það . „Allt, sem ég vissi, var það, að ég
var milli steins og sleggju: öðrum megin
einveldið, sem ég þjónaði, og hinum megin
litlu, illkvittnu kvikindin, sem reyndu að
eyðileggja mig í embætti mínu .“5 Honum
finnst hann tvískiptur . Annar lítur á hina
bresku stjórn sem óvelkomið aðskotadýr;
hinn á enga ósk heitari en reka byssusting í
kvið Búddaprestanna, sem skæla sig framan
í hann . „Slíkur tilfinningaruglingur er hið
eðlilega ástand afkvæma einveldisins .“
Dag einn fær sögumaður boð um það, að
taminn fíll hafi ærst í útjaðri borgarinnar,