Þjóðmál - 01.03.2011, Page 55

Þjóðmál VOR 2011 53
Hallgrímur Th . Björnsson
Um ríkisábyrgð á
fjármálafyrirtækjum
Ásíðastliðnum misserum hafa gerst at­burðir sem hafa valdið því að nauð­
synlegt er að velta fyrir sér hvernig það
fjár málakerfi sem við búum við í dag getur
stutt við áframhaldandi framþróun og vel­
megun og athuga hvort nauðsynlegt sé að
endurskoða umgjörð þess .
Þeir atburðir í fjármálakerfi heimsins sem
við höfum orðið vitni að eiga sér margvís­
legar rætur . Algeng skoðun er að eftirlit hafi
brugðist og að glæpsamleg og sviksamleg
hegðun, drifin áfram af „græðgi“,0000000 sé
orsök fjár mála kreppunnar . Ég tel þó að rætur
hennar liggi dýpra .
Sagt er að bankastarfsemi sé í eðli sínu frá­
brugðin annarri atvinnustarfsemi og að um
hana gildi önnur lögmál . Hlutverk banka
er að þjóna einstaklingum, fyrirtækjum og
stofnunum og beina fjármagni í þá starf­
semi þar sem það nýtist best . Fyrirtæki, ein­
staklingar og ríkisvald reiða sig á að bank arnir
geti geymt fé þeirra á öruggan máta, fært
það til eftir óskum þeirra og borgað þóknun
fyrir það fjármagn sem geymt er hjá þeim, í
formi vaxta . Þetta telst sjálfsagður hlutur og
tiltölulega fáir gera einhverjar ráðstafanir til
að dreifa fé sínu á marga staði til að lágmarka
tjón ef banki fer á hausinn .
Ljóst er að ef banki, sem geymir innstæður,
fer á hliðina veldur það miklum skaða hjá
þeim sem treystu honum fyrir fé sínu auk
annarra sem eru í viðskiptum við þá aðila
sem tapa fé sínu . Þetta getur með tiltölulega
einföldum hætti valdið keðjuverkun um allt
hagkerfið . Þetta gerðist ítrekað í kreppunni
miklu og leiddi til bankaáhlaups sem olli því
að bankar fóru unnvörpum á hliðina, sem
svo varð til þess að bankaáhlaupið hélt áfram .
Fólk tapaði sparifé sínu í stórum stíl og vildi
fremur geyma peningana undir kodda heldur
en í banka . Jafnvel heilbrigðir og stöndugir
bankar urðu fórnarlömb þessa ástands . Ótti
skapaðist meðal allra og kristallaðist and­
rúms loftið í frægri setningu Franklins D .
Roosevelt, forseta Bandaríkjanna, í inn setn­
ingarræðu hans árið 1933, að menn þyrftu
ekkert að óttast nema óttann sjálfan . Þetta
varð svo til þess að innstæðutryggingar urðu
að veruleika . Ríkið ábyrgðist innstæður upp
að vissu marki, og því þyrfti fólk almennt
ekki að óttast að glata sparifé sínu og þar
með áttu bankaáhlaup að vera úr sögunni .
Það gekk að mestu eftir .
Nú er svo komið að einhvers konar inn stæðu tryggingarkerfi er til staðar í
lang flestum vestrænum löndum . Í mörgum
þeirra ábyrgist ríkissjóður viðkomandi lands
inn stæðurnar að miklu leyti .