Iðjuþjálfinn - 01.05.2005, Blaðsíða 21

Þrýstisár eiga ekki
að sjást
Decubitus er latneska orðið yfir þrýstisáreða öllu heldur legusár, þar sem decubit-us er leitt af orðinu decumbere (að
liggja). Í daglegu tali er oft talað um legusár þó
skv. dönskum heimildum verði aðeins 2/3 sár-
anna til í liggjandi stöðu (Jörgensen, 2003). Hér
verður lögð áhersla á umfjöllun um þrýstisár og
setstöðu.
Þrýstisár, algengi og kostnaður
Þrýstisár myndast af mismunandi orsökum.
Þeim er gjarnan skipt í tvo flokka:
Annars vegar sár sem verða til
vegna utanaðkomandi áhrifa eins
og þrýstings í lengri tíma eða nún-
ings, þar sem hiti og raki eru oft
meðvirkandi þættir. Hins vegar sár
sem orsakast af persónulegum
áhættuþáttum eins og aldri, líkam-
legu ástandi, hreyfanleika, ástandi
húðar og vefja, skertu skyni, þvag-
leka, setstöðu og lélegri næringu.
Mér vitanlega hefur algengi
þrýstisára ekki verið kannað hér á
landi. Baldur Tumi Baldursson
læknir segir í viðtali, að hjá öðrum
þjóðum sé hlutfallið allt að einu pró-
senti og að búast megi við svipuðu hér (Frétta-
blaðið, 2004). Á Borgundarhólmi voru þrýstis-
ár talin hjá öllum sem þurftu umönnun árið
2001 og reyndust þau vera 133. Talningin var
endurtekin 2002 og þá hafði þeim fækkað í 86
(Jörgensen, 2003).
Hvað sem algengi líður þá er þetta dýrt
vandamál. Í Danmörku var kostnaður við að
græða þrýstisár árið 2003 talinn um hálf millj-
ón dkr. og er þá aðeins reiknað með beinum
kostnaði. Laun umönnunarfólks er stærsti
hlutinn, 10–15% eru talin fara í umbúðir, lyf og
næringu, og um 10% til hjálpartækja (Jörgen-
sen, 2003). Þá er ótalinn óbeinn kostnaður
eins og tapaðir vinnudagar, minnkuð lífsgæði,
þjáning og óþægindi sem þetta veldur einstak-
lingum.
Í nýlegri sænskri skýrslu er kostnaður vegna
meðhöndlunar þrýstisára hjá mænusköðuðum
talinn vera að meðaltali 86.000 sek og er þá
ekki tali með ef kemur til skurðaðgerðar. Þar
eru um 60% kostnaðarins vegna ummönnunar,
hjálpartækja um 20% og afgangurinn er svo
vegna umbúða, næringar o.fl. Þetta er þó að-
eins lítill hluti þrýstisára í Svíþjóð og sýna t.d.
ýmsar kannanir að algengi meðal aldraðra í
þjónustuhúsnæði er um 10% (Nilsson, 2004).
Hvað er til ráða
Gögn sem voru rýnd frá Danmörku og Sví-
þjóð eru samhljóða um það, að til að draga úr
þrýstisárum þurfi markvissar aðgerðir. Þekking
á vandamálinu og að gefa því gaum, ásamt
fræðslu, skiptir öllu máli ef fækka á sárum.
Umönnunarfólk þarf að vera betur
meðvitað um vandmálið, geta
greint áhættuþætti og fyrirbyggt
sáramyndun með viðeigandi að-
gerðum (Nilsson, 2003). Til eru
matstæki til að greina áhættu.
Þekktastur er sennilega Braden
kvarðinn. Þar er áhætta metin út
frá skyntruflunum, hvort að húðin
sé útsett fyrir raka eða núningi, og
svo hreyfigetu og næringarástandi
(Brynja Björnsdóttir, o.fl 1997 og
Kjeldsen 1999). Rannsóknir hafa
þó sýnt að slíkir kvarðar eru óná-
kvæm greiningartæki og að sá
gaumur sem áhættuþáttum er gefinn,
skiptir öllu máli (Schoonhover, et al., 2002).
Flestar heimildir benda á að mikilvægast í bar-
áttunni við þrýstisár er að þekkja vandmálið,
vera vakandi fyrir því og að kunna skil á fyrir-
byggjandi aðgerðum. Aðgerðunum má skipta í
tvo þætti: Að greina áhættuþætti og að bregð-
ast við þeim. Þegar áhættusvæði hafa verið
skilgreind þarf að gera áætlun um að styrkja
þau, hvernig nota má hjálpartæki til að draga
úr áhættu, og síðast, en ekki síst, veita fræðslu.
Hér verður fjallað um sitjandi stöður og mis-
munandi eiginleika sessa á markaðinum.
Setstaða og sæti
Þegar setið er dreifast um 80% af þyngdinni
á mjög lítið svæði. Að jafnaði er mest þyngd á
setbeinunum, sem færist yfir á rófubeinið ef
sigið er niður í sætinu (Hendriksen 2003). Mik-
ilvægt er að sitja í góðu jafnvægi til að forðast
að renna niður, og fyrirbyggja núning. Sitjandi
staða er í eðli sínu einhæf staða og því mikil-
vægt að leggja sig fram við að breyta henni
IÐJUÞJÁLFINN 1 / 2005 – 21
Inga Jónsdóttir
iðjuþjálfi hjálpar-
tækjamiðstöð TR
Hvað sem algengi
líður þá er þetta
dýrt vandamál. Í
Danmörku var
kostnaður við að
græða þrýstisár
árið 2003 talinn um
hálf milljón dkr. og
er þá aðeins reikn-
að með beinum
kostnaði.