Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Síða 41

Ásdís Egilsdóttir, Háskóla íslands
Translatioi Dýrlingar færðir heim
Vegsömun dýrlings hefst oftast með translatio. Innan hins kristna menn-
ingarheims felur translatio í sér upptöku jarðneskra leifa hins helga manns
og færslu þeirra á nýjan og virðulegri stað. Á íslandi urðu menn í fyrsta
sinn vitni að translatio 20. júli 1198, þegar bein Þorláks Þórhallssonar
Skálholtsbiskups voru tekin upp og lögð í skrín. Frá þeim atburðum er
greint í öllum varðveittum gerðum Þorláks sögu og einum latínutexta.1
Frásagnir af beinaupptöku og skrínlagninu fylgja oft sögum dýrlinga en hafa
einnig varðveist sem sjálfstæðar frásagnir og nefnast þá einnig translatio, eða
færsla.
Hugtakið translatio merkir ennfremur þýðing, sem er færsla úr einu
tungumáli í annað.2 Á miðöldum var mikið þýðingastarf unnið og þýðingar
seytluðu með ýmsum hætti inn í frumsamda texta. Latneska biblían,
Vulgata, var þýðing en öðlaðist virðingu frumtexta. Hún var textinn sem
var viðmiðið, á henni byggðist túlkun biblíunnar og hún varð uppspretta
annarra trúarlegra texta. Hl. Híerónímus (um 347—420) varði um 30
árum eða helmingi ævi sinnar við þýðingu biblíunnar úr grísku á latínu. I
einu bréfa sinna, Epistola ad Pammachium, gerir hann grein fyrir tveimur
aðferðum við þýðingar, „orð fyrir orð“ eða „merking fyrir merkingu“ og er
bréfið stundum talið elsta ritið um þýðingafræði. Þar segir hann að þýða
skuli non verbum e verbo sed sensum de sensu: ekki orð fyrir orð heldur
merkingu fyrir merkingu, nema þegar um er að ræða hinn helga texta
biblíunnar. Engu að síður hefur þýðing Híerónímusar þótt frjálsleg.3
1 Ásdís Egilsdóttir, „Formáli“,Biskupasögur II, íslenzk fornrit XVI, Reykjavík: Hið íslcnzka
fornritafélag, 2002, s. lxxxviii - xcv.
2 Um translatio studii, eða fraðafarslu verður ekki fjallað hér. Þá er átt við að latneskar menntir eigi sér
sama upphaf og innlend menning, líkt og sjá má af upphafi síðari hluta Þriðju mdlfaðiritgerðinnar
eftir Ólaf Þórðarson hvítaskáld. Þar er allur skáldskapur talinn eiga sér sama upphaf. Den tredje og
jjarde grammatiske afhandling i Snorres Edda, útg. Björn M. Ólsen, Kaupmannahöfn: S.L. Moller,
1884, s. 60.
3 Robinson, Douglas, ritstj., Western Translation Theory from Herodotus to Nietzsche, Manchester:
St. Jerome Pub. 2002, s. 25, Ástráður Eysteinsson, Tvímali. Þýðingar og bókmenntir, Reykjavík:
Bókmenntafræðistofnun/Háskólaútgáfan, 1996, s. 38—41. Umræða um orðréttar þýðingar eða
39