Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Page 49
Ps. 116.15 pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius (Dýr er í
augum Drottins dauði dýrkenda hans.).
Með því að flétta biblíutilvitnunum inn í texta Þorláks sögu skapar
helgisagnaritarinn samræðu við texta biblíunnar og undirstrikar með því
heilagleika biskupsins. Um leið gerir höfundur texta sinn að skýringarriti
við ritningargreinarnar.
Sögur af dýrlingum voru ekki einvörðungu frásagnir til þess að lesa,
hlýða á og njóta. Þeim var ætlað að vera til uppbyggingar og kenna þá réttu
breytni og hegðum sem hið kristna samfélag hafði komið sér saman um að
væri æskileg. Fyrirmyndin var sótt í biblíuna og aðrar heilagra manna sögur.
Höfundar íslensku dýrlingasagnanna hafa getað sótt heimildir í munnlegan
fróðleik, bréf og önnur skjöl á biskupsstólunum. En þeir þurftu að móta
efnið og laga að hugmyndaheimi og frásagnarhætti helgibókmennta. Frá
upphafi innlendrar helgisagnaritunar hafa höfundarnir vitað hvernig átti
að semja sögu um biskup og játara. Þeir hafa þekkt samsvarandi sögur úr
hinum alþjóðlega heimi kirkjulegra bókmennta.
Fleira gæti hafa verið til af þýðingum um 1200 en nú er varðveitt. Þó
að „fyrsti málfræðingurinn" eigi ekki við þýddar heilagra manna sögur þegar
hann nefnir þýðingar helgar þarf það ekki að útiloka tilvist þeirra þegar
Fyrsta málfrœðiritgerðin var samin. Eins og Bjarni Guðnason benti á, eru orð
höfundar hennar ekki tæmandi upptalning á því sem skrifað var í landinu
á hans dögum.29 Einnig verður að gera ráð fyrir því að höfundar íslensku
dýrlingasagnanna hafi stuðst við texta á latínu, jafnvel þýtt þá sjálfir um
leið og þeir settu saman verk sitt. Auk biblíutilvitnanna innihalda sögur af
íslenskum dýrlingum margskonar þýtt efni af trúarlegum toga. Nefna má
sem dæmi vitrun 12. aldar nunnunnar og sjáandans Elísabetar frá Schönau
sem varðveitt er í tveimur yngstu gerðum Guðmundarsögu.
Formgerð helgisögunnar leggur ásamt biblíutilvitnunum grunninn að
efnisgrind Þorláks sögu. Æviatriði hans eru felld að formgerðinni og með
því að sýna fram á að þegar Þorlákur líkist kunnum heilögum mönnum
verður hann öðrum fyrirmynd á sama hátt og þeir. Höfundurinn nefnir
ekki nöfn annarra dýrlinga en skyldleikinn er augljós við sögur heilögu
biskupanna Marteins, Nikulásar og Ambrósíusar.30 Undantekning er þó
gerð þegar sagt er frá draumi Þorláks á alþingi:
29 Bjarni Guðnason, Fyrsta sagan. Studia Islandica 37, Reykjavík: Bókaútgáfa Menningarsjóðs,
1976, s. 160.
30 Ásdís Egilsdóttir, „Formáli“, Biskupa sögur II, s. lii—lxxx.
47