Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Page 52

með ýmsum hætti. Tekið er fram að aldrei hafi íyrr komið upp helgi eða
jarteinir nokkurs manns á Islandi en draumarnir séu mönnum huggun. Ef
til vill má greina óþreyju eftir að eignast innlendan dýrling í þessum orðum:
Tpluðu þat margir vitrir menn at annat hvárt myndi helgi Þorláks byskups
upp koma ella myndi þess eigi auðit verða á Islandi.36
Hugtakið jartein er notað jöfnum höndum um kraftaverk fyrir meðal-
göngu dýrlings og frásagnir af þeim. Ætla má að jarteinir eigi oftast upphaf
sitt í munnlegum frásögnum. Prestar eða biskupar hlýddu á reynslusögur
þeirra sem töldu sig hafa læknast eða þegið hjálp fyrir tilstilli dýrlingsins.
Hinn lærði maður færði frásögnina í letur. Munnlegri frásögn, ásamt
látbragði og svipbrigðum þess sem segir frá, er umbreytt með einskonar
þýðingu yfir á ritmálið og fast form hinna rituðu jarteina. Þýðingar af þessu
tagi sameina það sem Roman Jakobson kallaði þýðingu innan tungumáls
(„intralingual translation“), þegar saga er endursögð/endurrituð og löguð
að nýjum aðstæðum eða breyttu málsniði, og þýðingu milli táknkerfa
(„intersemiotic translation“) þegar önnur tjáning en orðin tóm hefur verið
færð í letur.37
Við fyrstu sýn virðast íslenskar jarteinir þjóðlegar og alþýðlegar.
Aðalpersónurnar eru íslenskar og umhverfið sömuleiðis. Þær segja frá ýmis-
legum vanda fólks í daglegu lífi við erfiðar, íslenskar aðstæður á sjó og
landi. Meginatriðið er þó að greina frá hjálp eða lækningu fýrir meðalgöngu
dýrlingsins. Allar jarteinir snúast í meginatriðum um úrlausn í vanda
fyrir meðalgöngu dýrlings. Staðir og þjóðerni verða þannig aukaatriði.
Biblíulegar jarteinir, eins og lækning hins blinda og hins heyrnarlausa sem
Jarteinabókin greinir frá, koma víða fyrir. Þær eru staðfesting þess að hinn
helgi maður líkir eftir Kristi. Þannig eru þessar jarteinir „þýddar“ eða stað-
færðar eftir biblíunni.
I íslensku hómilíubókinni er fjallað um þann vanda að koma nýrri
hugsun til skila á eigin tungumáli:
Vér erum vanbúnir við því er vér skulum guði þjóna á þá tungu og á þá
mállýsku er ér kunnuð jafnt skilja og um að mæla sem vér ,..38
36 Biskupa sögur II, 2002, s. 85.
37 Jakobson, Roman, „On Linguistic Aspects of Translation", s. 233.
38 íslensk hómilíubók. Fornar stólrœ&ur, Sigurbjörn Einarsson, Guðrún Kvaran, Gunnlaugur
Ingólfsson rituðu inngang, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1993, s. 3.
50
J