Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 60

Sigurbjörn Einarsson sálminn að nýju í febrúar 2008.16 Önnur skáld voru
m.a. Paulus Speratus, Justus Jonas, Johannes Agricola, Paul Eber og Filippus
Melankton. Margir sálmar þeirra voru þýddir á íslensku á 16. öld og sumir
hafa lifað allt til þessa dags.17
Fyrsta lútherska sálmabókin kom út á árinu 1524.18 Hún geymdi átta
sálma og gengur undir nafninu Achtliederbuch, Atta-sálmabókin (eða Átta-
ljóðabókin). Lúther átti þar helming sálmanna, eða fjóra, og er meðal þeirra
sálmurinn er hann orti út frá Sálmi 130. Sá sálmur er ennþá í íslensku
sálmabókinni, „Úr hryggðardjúpi hátt til þín“, nr. 394. I Achtleiderbuch
átti samstarfsmaður hans Paul Speratus (1489—1551) þrjá sálma en einn
sálmur var eftir Justus Jonas (1493-1555), annan samstarfsmann Lúthers.
Allir þessir sálmar voru voru tónsettir og útsettir fyrir fjögurra radda söng
og voru rökin fyrir því þau að þannig hlyti unga fólkið uppeldi í tónlist
og alls kyns listum en vendist af að syngja holdlega söngva. Margir í
röðum siðbótarmanna voru á þeirri skoðun að listir, þar á meðal sönglistin,
væri andstæð trúnni og yrði að útiloka úr kirkjunni. Lúther var alls ekki
sammála því heldur vildi hann að allar listir, og sérstaklega tónlistin, yrðu
teknar í þjónustu þess sem hefði skapað þær.19 Síðar á árinu 1524 komu
tvær aðrar sálmabækur út í Erfurt. I þeirri fyrri átti Lúther 14 sálma, þar
af baráttusálminn frá 1523 þannig að 13 voru nýir, en í hinni síðari átti
Lúther fimm sálma. Þannig höfðu frá hans hendi komið rúmlega 20 sálmar
á um tveimur árum.
í riti sínu Deutsche Messe20 gerði hann tillögu um sálma í stað messuliða
svo sem miskunnarbæn, Kyrie, sem hann orti og tónsetti. í stað trúar-
játningar setti hann sálminn sem hann hafði ort út frá trúarjátningunni
um tveimur árum fyrr, eða 1524, og er í íslensku Sálmabókinni nr. 225,
„Vér allir trúum á einn Guð“. Þá orti hann sálm út frá Jes 6.3: „Jesaja den
propheten das geschah“ sem syngja skyldi sem heilagur (Sanctus) í messunni.
Sú tillaga náði engri útbreiðslu en sálmurinn varð vinsæll og var m.a. lengi
í íslenskum sálmabókum og Gröllurum.21
16 „Kristur Guðs sonur sanni“, Sigurbjörn Einarsson 2008, s. 33—34; Sálmar 2013, nr. 809.
17 Um sálma Lúthers og áhrif þeirra á Norðurlöndum sjá Selander & Hansson 2008.
18 Sjá Jörgen Kjærgaard 2008, s. 36—41.
19 Bornkamm & Ebeling 1983 s. 226. Formála Luthers hafði Guðbrandur einnig fyrir sálmabók
sinni 1389 og í sinum formala gerir hann skoðun Lúthers á tónlistinni að sinni.
20 íslensk þýðing Kirkjuritið 1976:4, s. 301—320.
21 „Esajas spámann öðlaðist að fá og var skv. Grallaranum inngöngusálmur á Mikjálsmessu, 29.
september.
58
J