Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 131

Hér verður ekki dæmt um hvað raunverulega olli því gæfuleysi, drykkjusýki,
sálræn veikindi, röskun eftir áfall eða félagslegur vandi af einhverju tagi.51
Ólafur Magnússon (1864—1947) í Arnarbæli annaðist útförina en hann var
mikill áhugamaður um bindindismál og nutu bannlögin almenns fylgis í
sóknum hans.52
Skömmu eftir jarðarförina birti tímaritið Templar í Reykjavík kafla úr
ræðu Ólafs við húskveðjuna. Þar er lífshlaupi Eyjólfs lýst svo:
Með hverju árinu varð hann æ meiri og meiri aumingi, ahaf sökk hann dýpra
og dýpra ofan í fen óreglunnar; altaf minkaði siðferðisþrekið til þess að veita
spillingunni viðnám. Hinir ágætu andlegu og líkamlegu hæfileikar, sem hann
upphaflega var gæddur, urðu svo gott sem að engu, eða jafnvel verra en að
engu, í solli og spillingu heimsins.53
Þessi eftirmæli eru nöturleg á nútímamælikvarða en orðræða um dauðann
og látna var kaldhamraðri á þessum tíma en síðar varð.54 Þó tók steininn
úr þegar útgefendur Templars völdu fyrirsögn á sítatið en hún var: „Kafli úr
nýfluttri líkræðu yfir gömlum drykkjumanns-ræfli“. Síðar kom presturinn
inn á bannlögin sem voru átakamál í samfélaginu eins og bent var á:
[...] þá getur oss naumast annað en óað við hugsunarhætti þeirra manna, sem
friðlausir berjast með hnúum og hnefum fyrir því, að haldið sé framvegis í
landinu þeirri ólyfjan, sem valdið hefir tímanlegri ógæfu, ekki að eins þessa
framliðna manns, heldur og fjölda margra annara fyr og síðar, og það ekki
síst þeirra, sem voru yfirburðamenn að andlegum hæfilegleikum.--Og
vér spyrjum sjálfa oss: gera þessir menn, sem vilja halda voðanum áfram í
landinu, þrátt fyrir yfirlýstan vilja mikils meiri hluta þjóðarinnar, gera þeir
sér grein fyrir hverju þeir eru að reyna að fá til vegar komið? Vita þeir sjálfir
hvílíka þjóðarógæfu þeir vilja fá áfram lögfesta í landinu?55
191-208, hér bls. 208. Guðbrandur Jónsson (1888-1953) lýsir háttum Eyjólfs svo að hann hafi
lengst af verið barnakennari í Borgarfirði að vetrinum og þá ekki bragðað vín og verið „stilltur
og háttprúður“. A sumrin hafi hann hins vegar dvalið í Reykjavík og verið sem „fullkomlega
sturlaður maður“. Guðbrandur Jónsson, „Einkennilegt fólk. II. Eyjólfur ljóstollur", bls. 3. Sjá þó
Árni Árnason, „Raddir almennings. Eyjólfur Magnússon", Visir 12. jan. 1912, bls. 3. Hugsanlega
gerir Guðbrandur Jónsson of mikið úr árstíðabundinni drykkju Eyjólfs. Sjá „Til fróðleiks og
skemmtunar í ljóðum og lausu máli. Eyjólfur Magnússon ljóstollur“, Lögberg 26. des. 1950,
bls. 8.
51 Guðbrandur Jónsson kvaðst hafa heyrt að Eyjólfur hefði orðið fyrir vonbrigðum í ástamálum og
getur sér til um að það hafi getað valdið „geðbrigðum“ hans. Guðbrandur Jónsson, „Einkennilegt
fólk. II. Eyjólfur ljóstollur", bls. 3.
52 „Myndasafn „Templarans““, Templar 3/1911, bls. 9.
53 „Kafli úr nýfluttri líkræðu yfir gömlum drykkjumanns-ræfli“, Templar 15/1911, bls. 58.
54 Sjá t.d. „Ritsímafréttir til „Norðra““, Norðri 8/1907, bls. 31.
55 „Kafli úr nýfluttri líkræðu yfir gömlum drykkjumanns-ræfli“, bls. 58.
129