Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Síða 132

Skömmu síðar henti landsmálablaðið Ingólfur í Reykjavík (1903-1915)
ummælin á lofti en það fylgdi almennt róttækasta arminum í sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar um þetta leyti að málum, þ.e. Landvarnar- og síðar
Sjálfstæðisflokknum (eldri), sem hafnaði „uppkastinu“ 190 8.56 í lok árs 1909
keyptu andbanningar blaðið sem varð málgagn þeirra um hríð. Mörkuðu
þeir því þá stefnu að hnekkja bannlögunum.57 Blaðið var að sönnu fullt
vandlætingar yfir berorðum ummælum um Eyjólf Ijóstoll látinn og taldi þau
kalla á rannsókn biskups.58 Þar lá þó fleira undir steini. Ingólfur taldi Ólaf
56 Einar Laxness, Islands saga i-r, (Alfræði Vöku-Helgafells), Reykjavík: Vaka-Helgafell, 1995, bls.
12, 120-121. Gunnar Egilson (1855-1927) síðar verslunarfulltrúi í Vesturheimi og á Spáni var
ritstjóri Ingólfs frá 1910 þar til í apríl 1912 ýmist einn eða ásamt fleirum. Hann sat ekki á þingi.
Páll Eggert Ólason, íslenzkar œviskrar jrá landnámstimum til ársloka 1940 II. b., Reykjavík: Hið
íslenska bókmenntafélag, 1949, bls. 200. Ritstjórar sem sátu á þingi voru: Bjarni Jónsson frá Vogi
(1863-1926) árg. 1-2, Ari Jónsson Arnalds (1872-1957) árg. 7-9 ásamt fleirum og Benedikt
Sveinsson yngri (1877-1954) árg. 3-7 og 10-13 einn eða ásamt öðrum. Alpingismannatal frá
1875, sótt 22. apríl 2013 af http://www.althingi.is/cv.php4/.
57 Stefnan kom annars vegar fram í ávarpi til þjóðarinnar sem rúmlega 100 karlar einkunt úr
röðum mennta- og embættismanna, verslunar- og iðnaðarmanna og skipstjóra undirrituðu en
hins vegar í stefnumarkandi grein fyrir blaðið sjálft. Þar var sett fram sú stefna að unnið skyldi
gegn hvers kyns skerðingu á almennum mannréttindum og að lögin um aðflutningsbann yrðu
sem skammlífust en jafnframt að eflingu hófsemi og bindindis, frjálsrar menningar, andlegs og
líkamlegs heilbrigðis og sjálfsstjórnar. Þá var litið svo á að Alþingi færi inn á nýja braut með að
samþykkja lög á sviði sem fram til þessa hefði verið litið svo á að einstaklingurinn ætti að vera
sjálfráður. Bannlögin þóttu „nauðungarlög“ er skertu mannréttindi, stuðluðu að lögbrotum og
spillingu og sköðuðu verslunarhagsmuni og orðspor þjóðarinnar erlendis. „Ávarp til fslcndinga",
Ingólfur 20/1909, bls. 77. „Stefna vor“, Ingólfitr 20/1909, bls. 77-78. Sjá og „Templar“, Ingólfur,
6/1912, bls. 22. Guðmundur Gíslason Hagalín, „Benedikt Sveinsson“, Merkir Islendingar nýr
flokkur II, Reykjavík: Bókfellsútgáfan HF, 1963, bls. 249-306, hér bls. 274. í greininni „Stefna
vor“ segir m.a.: „Aðflutningsbannlögin hljóta að gefa öðrum þjóðum alveg skakka hugmynd um
menningarstig hinnar íslenzku þjóðar og siðferðisþroska. Þær hljóta að líta svo á að vér liggjum
álíka flatir fyrir áfenginu sem blökkumenn, þar sem grípa þurfi til slíkra öþrifaráða, sem bannlög
eru. í augum annara þjóða verðum vér oft og einatt fyrir bragðið settir á bekk með skrœlingjum."
[Leturbr. HH]. „Stefna vor“, bls. 77. Á Alþingi var tekist á um mannréttindasjónarmiðin, sem og
þá forræðishyggju sem mörgum þótti koma fram í bannlögunum. Svanur Kristjánsson, „ísland
á leið til lýðræðis", bls. 70-71, 72, 75, 78, 85. Um bann og verslunarhagsmuni sjá Svanur
Kristjánsson, „Island á leið til lýðræðis", bls. 82.
58 „Frá Templurum. Kafli úr nýfluttri líkræðu yfir gömlum drykkjumanns-ræfli“, Ingólfur 48/1911,
bls. 190. Þess má geta að Þórhallur Bjarnarson (1855-1916) biskup tók upp hanskann fyrir
Ólaf og raunar Templar í málgagni sínu, Nýju kirkjublaði, með því vitna til bréfs nánasta
aðstandanda Eyjólfs, Rannveigar systur hans, um að henni og öllum öðrum er ræðuna hefðu
heyrt hafi að því er hún best viti líkað hún „mæta vel“. Þá mun Rannveig hafa sagt í bréfi
sínu: „[...] ræðan var nákvæmlega eins og eg óskaði eftir, er eg bað prest um hana, og töluð
í þeirn hreim, sem mér einmitt líkar svo vel, en sem illa lætur í eyrum sumra nútíðarmanna”.
„„Itigólfur og „líkræðan , bls. 15. í ísafold benti Jón Guðmundsson á stöðum á að umhyggja
Ingólfs-manna fyrir minningu Eyjólfs Magnússonar hafi ekki komið fram meðan hann var á lífi.
Því væri vandlætingarsemi þeirra gagnvart minningu hans ekki trúverðug. Jón Guðmundsson,
130
J