Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Side 137

móti svo á að þjóðkirkjan ætti aðeins að taka afstöðu til siðrænna álitamála
sem skoða mætti sem einstaklingsbundin eða persónuleg, þ.e. heyrðu undir
einkalegt en ekki opinbert svið lífsins. Þannig áleit blaðið að bindindismál
væru einkamál sem prestar og kirkja mættu hafa afskipti af en bannmálið
sem slíkt væri hins vegar opinbert og í því bæri kirkju og prestum að gæta
hlutleysis.71
Þórhallur Bjarnarson biskup svaraði skotum Ingólfs stuttlega í byrjun
árs 1912 á þá leið að hann mundi hvorki víta Ólaf í Arnarbæli einslega né
opinberlega fyrir ummæli sín um Eyjólf ljóstoll. Hitt taldi hann annað mál
sem þarft væri að ræða „hvaða málfrelsi prestar eiga og hver afskifti þeir
mega hafa af félagsmálum, beint í prestlegu starfi“.72 Tók Ingólfur svarið
óstinnt upp og kvaðst líta svo á að biskup hefði á þennan hátt lýst yfir að
hann teldi ekkert því til fyrirstöðu „að prestar þjóðkirkjunnar noti embættis-
stöðu sína til fylgis ákveðnum pólitískum flokki í landinu“.73
Þórhallur biskup hóf að svara ítrekaðri gagnrýni Ingólfs og fyrirspurnum
um tjáningarfrelsi presta með efnislegum hætti í málgagni sínu, Nýju
kirkjublaði, í mars 1912. í fyrstu vék hann þó ekki að ádeiluatriði Ingólfs
heldur skýrði frá erlendum umræðum um hliðstæð mál. Þyngst vóg þar
tilvísun í ávarp er fjármálaráðherra Breta, Lloyd George (1863-1945),
hafði haldið á fjölmennum, samkirkjulegum prestafundi á Englandi. Þar
kvað hann kirkjuna „sterkasta og festumesta afl“ í ensku samfélagi, væri
hlutverk hennar að halda uppi siðgæðishugsjónum og innræta fólki þær.
Kvað hann ekkert „vígi um forréttindi og eiginhagsmuni [vera] svo öflugt
að eigi verði upp að gefast, ef kirkjan þreytist ekki í sókninni“.74 Brýndi
hann áheyrendurna með þessum orðum:
71 Sjá t.d.: „Bannmálið er, eins og allir vita og viðurkenna, algerlega pólitískt mál; því aðeins gat
það komið til kasta löggjafarvaldsins, þó með óréttu sé; hinsvegar er bindindismálið prívat-mál,
og höfum vér andbanningar ekkert á móti því, að prestar þjóðkirkjunnar láti það til sín taka
á þann hátt, að þeir reyni að hafa áhrif á vilja landsmanna [...]“ „Biskupinn og líkræðan", bls.
9. Sjá og „Templar“, bls. 22. G[unnar] E[gilson], „Biskupinn og kenningarfrelsið“, bls. 89-90
72 ,,„Ingólfur“ og „líkræða““, bls. 24. „Kirkjan og stjórnmálin', bls. 21.
73 „Biskupinn og líkræðan", bls. 9. Síðar spurði blaðið hvort kirkjan væri reiðubúin til að lýsa
sig hlutlaust sameiningarafl með þjóðinni og bætti við: „þá verðum vér líka að hafa leyfi til að
heimta, að slíkri yfirlýsingu fylgi einhver alvara, og að þjónum hennar haldist það ekki uppi að
ósekju, að nota nafn kirkjunnar til að afla sér og sínum pólitísku skoðunum áhangenda og niðra
mótstöðumenn sína“. „Kirkjan og stjórnmálin“, bls. 21.
74 „Málfrelsi presta og afskifti þeirra af félagsmálum. I“, Nýtt kirkjublað. Hdlfsmdnaðarrit fyrir
kristindóm og kristilega menning 6/1912, bls. 70-71, hér bls. 70.
135