Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Side 211

verða hins vegar sýnd lýsandi dæmi úr textanum þar sem latneski og danski
textinn er borinn saman við þýðingu Gissurar og leitað að hliðstæðum og
frávikum.5 A grundvelli textasamanburðarins er því haldið fram í greininni
að þýðinguna megi kalla eigin útgáfu Gissurar af ordinansíunni, að mestu
byggða á danska textanum, en með þann latneska mjög til hliðsjónar, og
hafi sú útgáfa að geyma eigin staðfærslur og viðbætur þýðandans. Rök verða
þó leidd að því að í köflunum tveimur hafi breytingar Gissurar haft lítið að
segja um merkingu textans og andi hans sé því hinn sami í þessum þremur
útgáfum hans, trúr siðbótarguðfræðinni frá Wittenberg.
Áður en komið er að textasamanburðinum sjálfum verður, til skilnings á
bakgrunni viðfangsefnisins, fjallað stuttlega um siðbótarordinansíuna sjálfa
og þýðanda hennar, Gissur Einarsson, fyrsta lútherska biskupinn á íslandi.
Kirkjuordinansían
Árið 1537 lagði Kristján 3. Danakonungur fram kirkjuordinansíu fyrir ríki
sitt (Danmörku, Noreg og hertogadæmin Slésvík og Holstein), í samræmi
við hinn nýja, evangelísk-lútherska sið, sem þá var að ryðja sér til rúms í
ríkinu. Var hún á latínu og fullt heiti hennar eftirfarandi: Ordinatio ecclesias-
tica regnornm Daniae & Norvegiae et Ducatuum Slesvicensis, Holsatiae, etc. etc.
Þann 14. júní árið 1539 samþykktu konungur og danska ríkisráðið danska
þýðingu kirkjuordinansíunnar, og bar hún heitið Den danske Kirkeordinans.
Var kirkjuskipanin svo loks prentuð á dönsku árið 1542 undir heitinu Den
rette Ordinans. Hún var þýdd á íslensku af Gissuri Einarssyni um 1541 og
sú útgáfa lögfest í Skálholtsbiskupsdæmi það ár (sjá hér að neðan). Til er
önnur þýðing ordinansíunnar á íslensku, frá því um 1600. Þýðandinn í því
tilviki er óþekktur en talið að þýðingin hafi verið gerð að frumkvæði Odds
Einarssonar, Skálholtsbiskups 1589-1630.6 Sú þýðing er fyllri en útgáfa
Gissurar þar sem engum köflum ordinansíunnar er sleppt þar.7
5 Arngrímur Jónsson segir í doktorsritgerð sinni (Fyrstu handbskur presta á Islandi eftir siðbót,
Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1992, s. 12) að Gissur hafi þýtt eftir danska textanum en með latnesku
útgáfuna til hliðsjónar „að einhverju leyd.“ Hann rökstyður fullyrðingu sína ekki nánar en hún
hnígur í sömu átt og þær niðurstöður sem kynntar eru í þessari grein.
6 Vilborg Auður ísleifsdóttir, „Nokkrar umþenkingar um kirkjuordinansíu Kristjáns III.“, Saga
biskupsstólanna, ritstj. Gunnar Kristjánsson, Reykjavík: Hólar, 2006, s. 517-545, sjá s. 526.
7 Hér er stuðst við latneska textann og íslensku þýðingarnar tvær eins og þær eru prentaðar í íslenzku
fornbréfasafni X en danska textann eins og hann birtist í riti M.S. Laustens, Kirkeordinansen
1537/39, Odense: Akademisk Forlag, 1989.
209