Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Page 218
hlyda um forn offur eda nockud. sem skied er j nockurum pafans kirkium
med hræsni og Gudlastan“ svo vitnað sé í þýðingu Gissurar.
Annars má segja að opnað hafi verið fyrir samviskufrelsi prestsins með
setningum á borð við si ita visum fuerit ministro, „sé það álit prestsins“ - en
þessi orð voru notuð í textanum í tengslum við hið svo nefnda upphald
(lat. elevatió) efna kvöldmáltíðarinnar.32 I rómversku messunni var það
einn af hápunktum athafnarinnar þegar presturinn hóf upp efnin svo að
söfnuðurinn fengi að berja sakramentið augum og bjöllum var hringt í
kirkjunni af því tilefni.
I þessu sambandi er mikilvægt að hafa í huga að í ordinansíunni var gert
ráð fyrir að söfnuðurinn neytti beggja efnanna, brauðs og víns. Móðurmálið
átti að vera ríkjandi í messunni en það var þó ekki gert að skyldu, nema
hvað snerti tiltekna messuliði, svo sem predikunina, Faðir vor (borðbæn
kvöldmáltíðarinnar) og innsetningarorð sakramentisins. Þannig var altaris-
sakramentið, undirbúningur þess og neysla, ekki lengur einkamál prestanna,
sem framkvæmdu það með dularfullum hætti á óskiljanlegu tungumáli,
fengu einir að neyta þess alls og ávallt með bakið í söfnuðinn. Þegar
söfnuðurinn hafði fengið hlutdeild í þessum leyndardómi, útskýringar á
móðurmáli sínu og möguleikann á því að neyta beggja efna, brauðs og
víns, var von Lúthers væntanlega sú að verklegir áhorfsþættir á borð við
upplyftinguna skiptu fólkið ekki jafnmiklu lengur þó að slíkt atferli væri
enn leyfilegt.
Predikunin var ásamt kvöldmáltíðinni þungamiðja sunnudagsguðsþjón-
ustunnar. Hún átti að fara fram á móðurmáli svo að söfnuðurinn hefði
eitthvert gagn af henni og vera umfram annað útlegging Guðs orðs (en
ekki t.d. frásagnir úr lífi dýrlinga). Höfundar kirkjuordinansíunnar gerðu
sér þó grein fyrir að prestarnir væru misjafnlega í stakk búnir til að predika
„rétta“ kenningu og leyfðu því að lesið væri upp úr postillum á móðurmáli
í stað predikunar frá eigin brjósti prestsins. (Þó átti þetta leyfi aðeins að
gilda um stundarsakir „suo þeir take sier eckirt tilefni til neinnar letj. af þui
sem vid þa um stundar saker lidit verdur fyrir kiærleika skulld“ með orðum
þýðingar Gissurar.) I þýðingu Gissurar er hér aðeins nefnd ein postilla,
Corvínspostilla (sjá „Staðfærslur og viðbætur“ að neðan), en hún átti ásamt
32 Umræða um samviskufrelsi presta er því ekki ný af nálinni á 21. öld þegar deilt er t.d. um
hjónavígslur samkynhneigðra.
216