Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Síða 219
Nýja testamentinu að verða skyldueign presta í Skálholtsstifti samkvæmt
tilskipun Gissurar frá 1547.33
Loks má segja að eftir siðbót hafi seint verið lögð of þung áhersla
á frœðsluhlutverk hinnar kristnu samkomu, enda þekking almennings á
evangelískri kenningu lítil sem engin. Frœðin minni (lat. Catechismus minor)
eftir Lúther komu fyrst út árið 1529 og var ætlað að innihalda einfaldar
skýringar við boðorðin tíu, trúarjátninguna, Faðir vor, skírnarformálann
og innsetningarorð kvöldmáltíðarinnar. 1 kirkjuordinansíunni er fjallað
um skylduna til trúfræðslu og átti hún einkum að fara fram með því
að presturinn þyldi upp texta Frœðanna, svo hægt að söfnuðurinn gæti
þulið hann með sjálfum sér og smám saman lært utan bókar. Gerður var
greinarmunur á aðstæðum annars vegar í þéttbýli (lat. in urbibus), þar sem
trúfræðslunni var ætlaður staður utan helgihaldsins, og hins vegar í dreifbýli
(lat. ruri), þar sem flétta átti upplesturinn úr Fræðunum saman við predikun
sunnudagsmessunnar, enda ekki hægt að ætlast til kirkjuferðar oftar en einu
sinni á helgum degi. I Formula missae kemur fram hjá Lúther hvernig þessi
fræðsla tengdist tiltekinni lítúrgískri nauðsyn, þ.e. að söfnuðurinn átti að
kunna skil á helgunarorðunum og tilgangi kvöldmáltíðarinnar til að geta
meðtekið sakramentið.34
Textasamanburður - Þrjú sýnidæmi
Eins og fram hefur komið er markmið þessarar greinar samanburður á
textum tveggja kafla ordinansíunnar í ólíkum útgáfum hennar, í því skyni
að kanna hvaða texta Gissur Einarsson hafi lagt til grundvallar íslenskri
þýðingu sinni, þ.e. Ordinatio Ecclesiastica eða Den danske Kirkeordinans,
og hvort gerðar hafi verið breytingar í meðförum textans hjá þýðandanum.
Kaflarnir sem hér eru teknir til skoðunar snúa að hinni opinberu messugjörð
(Ritus celebrandi publicam missam) og að predikuninni (Ritus praedicandi).
Hér eru birt þrjú sýnidæmi (textabrot) úr þessum köflum, í fimm
textaútgáfum. Auk þeirra þriggja útgáfa, sem þegar hafa verið nefndar, er
til samanburðar stuðst við yngri, íslensku þýðinguna frá um 1600 og eigin
þýðingu höfundar á latneska textanum. Textabrotin þrjú eru valin úr köfl-
unum á grundvelli rannsóknar höfundar á þeim, með það í huga að gefa
skýra og dæmigerða mynd af útfærslu Gissurar á þýðingunni.
33 íslenzkt fornbréfasafn XI, s. 540-541.
34 Sjá Luther, „Háttur messu og bergingar“, Kirkjuritið 44 (2) / 1978, (þýð. Arngríms Jónssonar á
Formula missae), s. 147-160.
217