Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Blaðsíða 227
Staðfærslur og viðbætur Gissurar
I sýnidæmunum hér að ofan sást að í þýðingu Gissurar er að finna tilteknar
breytingar, sem þýðandinn hefur gert á textanum, þ.e. efnisatriði í texta
Gissurar sem hvorki er að finna í latneska né danska frumtextanum.
Rannsókn á köflunum um messuna og predikunina leiðir í ljós frekari
dæmi um slíkar breytingar en jafnframt að þær verði að teljast óverulegar og
hafi ekki áberandi efnisleg áhrif á textann. Þessum breytingum má skipta í
tvennt. Annars vegar er um að ræða það sem kalla má staðfœrslur þýðandans
og hins vegar hreinar viðbœtur af hans hálfu.
Markmið þessara frávika í textanum virðist vera að gera ordinansíuna
skýrari og hentugri til notkunar við íslenskar aðstæður. Breytingarnar benda
til þess að þýðingu Gissurar sé ætlað að vera hagnýtur texti sem leggi grunn í
umbúnaði prestsþjónustunnar og annars sem kirkjunni í landinu viðkemur,
fremur en að koma orðrétt til skila öllu efni ordinansíunnar.
Staðfærslur Gissurar tengjast að mestu lýðfræðilegum kringumstæðum
á Islandi, þ.e. að landið mátti heita allt dreifbýlt á 16. öld,37 ólíkt t.d.
Danmörku og Þýskalandi þar sem borgarmyndun stóð föstum fótum. Þar
af leiðandi var aðstaða til skólastarfs og guðsþjónustuhalds, svo eitthvað
sé nefnt, á margan hátt önnur í Skálholtsbiskupsdæmi en á meginlandi
Evrópu. f öðru sýnidæminu hér að ofan er þannig rætt um hlutverk „skóla-
meistara“ (lat. ludimagister) í helgihaldinu samkvæmt ordinansíunni. Þetta
hlutverk strikar Gissur út úr textanum og aðlagar viðkomandi messuliði
að íslenskum aðstæðum, enda slík embætti sennilega óvíða að finna í
Skálholtsstifti utan biskupsstólsins sjálfs. Eins og fram kom hér að ofan
mælir Gissur í sýnidæminu fyrir um að „kórinn“ taki að sér að byrja þann
sálm, sem skólameistaranum var ætlað að hefja í frumtextanum.
Litlu framar í kaflanum um messuna leysir Gissur sambærilegt vandamál
með öðrum hætti. Þar er einnig í báðum frumtextum, á dönsku og á latínu,
mælt fyrir um að skólameistarinn eigi að hefja tiltekinn söng (Ordinatio
Ecclesiastica: „... ludimagister incipiat: Jesus Christus nostra etc...“ / Den
danske Kirkeordinans: „... begynder Scholemesteren Jesus Christus er wor
salighed...“). í þýðingu sinni breytir Gissur setningunni úr germynd í
37 Fjölmennustu staðir á íslandi á miðöldum voru biskupsstólarnir, Skálholt og Hólar, en talið er
að um 200 manns hafi verið búsettir á eða í kringum hvorn stól íyrir sig um þetta leyti. Margar
mikilvægar verslunarhafnir komu til sögu á 14. og 15. öld en ólíkt nágrannalöndum okkar
þróaðist þar hvergi föst búseta. Sjá Trausti Valsson, Skipulag byggðar á íslandi. Frá landnámi til
líðandi stundar, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2002, s. 103.
225