Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2013, Qupperneq 232

fagnaðarerindisins á móðurmáli og þar með skilning almennings á sann-
indum trúarinnar. Þrátt fyrir að styðjast við tvær útgáfur í þýðingu sinni
á fyrirmælum ordinansíunnar um messuna og predikunina, þá dönsku
og latnesku, og að staðfæra, breyta og bæta við einstökum orðum og
atriðum, reyndist Gissur biskup trúr fylgismaður helgihaldsguðfræðinnar frá
Wittenberg. Sú guðfræði fylgir íslensku þjóðkirkjunni enn, nú þegar fimm
alda afmæli lúthersku siðbótarinnar nálgast.
Útdráttur
Viðfangsefni þessarar greinar er þýðing Gissurar Einarssonar, fyrsta lútherska
biskupsins á Islandi, á kirkjuordinansíu Kristjáns 3., sem lögtekin var fyrir
Skálholtsstifti árið 1541. Með skoðun á köflum ordinansíunnar um messuna
(Ritus celebrandi pnblicam missam) og um predikunina (Ritus praedicandi)
er markmiðið að kanna upphaf lútherskrar siðbótar í helgihaldi á Islandi.
Þýðing Gissurar á köflunum tveimur er hér borin saman við frumtextana á
latínu (Ordinatio Ecclesiastica, 1537) og á dönsku (Den danske Kirkeordinans,
1539), við yngri, íslenska þýðingu frá um 1600 og eigin þýðingu höfundar
á latneska textanum. I upphafi er fjallað stuttlega um ordinansíuna og þátt
Gissurar, þýðanda hennar, í siðbótinni á Islandi. Þá eru dregin fram lítúrgísk
áhersluatriði í ordinansíunni og sýnt hvernig þau kallast á við meginþætti í
ritum Lúthers um efnið. Með fjölmörgum dæmum úr textunum er komist
að þeirri niðurstöðu að þýðing Gissurar geti talist hans eigin útgáfa af
ordinansíunni, að mestu byggð á Den danske Kirkeordinans en með skýrum
áhrifum frá Ordinatio Ecclesiastica, auk þess með hans eigin staðfærslum
og viðbótum. Þegar upp er staðið er þó óhætt að segja að þessar breytingar
Gissurar hafi haft lítið að segja um merkingu í köflunum um guðsþjón-
ustuna og predikunina, enda ljóst að áherslur Lúthers og samverkamanna
hans hafa skilað sér til Islands í gegnum ordinansíuna. Þær áherslur eru enn
í dag mikilvægar í helgihaldi íslensku þjóðkirkjunnar.
Abstract
The present article analyzes the beginnings of the regulation of Evangelical-
Lutheran liturgy in Iceland. It does so by reviewing Bishop Gissur Einarsson’s
translation, legislated for the diocese of Skálholt in 1541, of two extracts
from King Christian III.s Danish Church Ordinance, and comparing it
with its two original texts in Latin (Ordinatio Ecclesiastica, 1537) and in
Danish (Den danske Kirkeordinans, 1539), as well as with a younger trans-
230