Félagsbréf - 01.05.1960, Qupperneq 47

félagsbréf
lö
áttu þá við algera andstæðu þeirra „staðreynda“, sem raunsærri menn lé' 11
sig skipta. 1 fyrsta lagi eru hugsmíðar ímyndunaraflsins engir hugarórar
og hafa aldrei verið. í öðru lagi eru staðreyndirnar ekki lengur það, sem
afar vorir héldu að þær væru, þegar hinar hamingjusömu og fjai-
lægu kynslóðir Viktoríutímabilsins voru uppi, þegar vísindin tíndu stað-
reyndirnar úr lífinu alveg eins og einhver væri að tína agnir upp úr hafra-
grautnum sínum og raða þeim í mynstur á pappírsblað.
Sannleikurinn er með öðrum orðum sá, að öll ljóðagerð og öll list ev
algerlega háð mannlegri reynslu þessa heims, og í hvert sinn sem tilraun
hefur verið gerð til þess að fjarlægast og flýja þennan raunverulega heim,
í einu eða öðru listformi, og slíkt hefur oft verið reynt á okkar dögum. þá
hefur þessi sannleikur sannazt enn áþreifanlegar en áður. Þau ljóð, til dæmis,
sem eru orðin til fyrir starfsemi undirmeðvitundarinnar, eins og átti ser
stað um ljóð fyrstu súrrealistanna, eða svo vildu þeir vera láta, byggjast
engu minna á mannlegri neynslu en eldri ljóð og þau eru engu síður orðin
til við úrval á andartaksstundum reynslunnar. Eini munurinn er sá, að
sáldinni, sem notuð er við þennan prósess, er komið fyrir einhvers staðar
utan við venjulega meðvitund. En þar með er ekki sagt, að ljóðið verði að
einhverjum föðurlausum umskiptingi. Þvert á móti er það jafnvel enn aug-
ljósara, að slíkt ljóð er orðið til fyrir venjulegan, mannlegan veruleika,
heldur en til dæmis ljóð, sem samið er á sama hátt og Grikkir sömdu ljóð
sin, fyrir tilstilli ákveðins vals, sem stjórnaðist af þeirri eðlisgreind skáldsins,
er hann var sér meðvitandi um. Sönnunin fyrir þessu hefur fengizt með til-
raunum þeirra núlifandi geðveikislækna, sem reynt hafa að fylgja þræði ful!-
gerðra ljóða aftur á bak allt til þeirra róta, sem þau eiga sér í veruleikan-
um. Þeir hafa sáralítið grætt á ljóðum Jo'hns Donnes, svo að einhver sé
uefndur, en þeir liafa hins vegar skorið upp ríkulegan ávöxt úr ljóðum súrr-
ealistanna. Ljóð súrrealistanna eru beinar upptökur, þar sem hugur skáld -
ms, sem fyrir reynslunni varð, framkvæmir upptökuna, en hið talaða orð
kemur í stað segulbandsins sjálfs. Allt sem þarf til þess að rata aftur á hak
Bl hinnar óhamingjusömu æsku skáldsins, eða til þess að rekast á fyrri
astamál lians, er að leika segulbandið afturábak. Öðru máli gegnir um
John Donne. Þar á sér stað listrænt val, sem skáldið er sér fyllilega með-
vitandi um, og þar með er engin leið að leika segulbandið aftur á bak á
vélrænan hátt. Þá heyrist ekkert annað en það ískur og væl, sem þeir. er
oota mikið segulbandstæki, kannast svo vel við.