Félagsbréf - 01.05.1960, Blaðsíða 52

50
FÉLAGSBRÉF
blaði, sem er vel úr garði gert og vel stjórnað, getur verið án þess. Og sér-
hver endurbót, sérstaklega sú endurbót sem er möguleg fyrir tilstilli ein-
hverrar mekanískrar uppgötvunar, kostar einhverja fórn, eins og vér erum
að komast æ betur að raun um í þessu vélvædda landi voru. Oft og ein-
att er þessi fórn færð á kostnað náttúrunnar, og stundum jafnvel á kostnað
mannlegs eðlis. Það rignir yfir oss staðreyndum, en vér höfum týnt eða
erum að týna niður mannlegum hæfileika til þess að finna til með þess-
um staðreyndum, skynja þær. Ljóðagerð lifir enn með oss, jafnvel af orku
og uppfinnigasemi, og fram koma nýir meistarar, sem geta staðið við
hlið hinna eldri. En Ijóðið sjálft hefur tapað orku sinni og þrótti í hugum
mannanna. Vér höfum að vísu ekki kastað listinni fyrir borð eins og Her-
bert Spencer hélt að maðurinn mundi gera þegar vélin væri komin að fullu
til valda, en vér höfum skemmt og skaðað iðkun þess hæfileika, sem
listin færir oss, hæfileikann til að skynja af sannleika og þannig að vita
af sannleika. Nú skynjum vér og vitum með höfðinu, af staðreyndum, af
óhlutlægum ályktunum. Það virðist sem vér séum ekki lengur færir um að
skynja eins og Shakespeare skynjaði, er hann lætur Lear konung hrópa
til Gloucesters, þar sem hann stendur uppi á heiðinni og er orðinn blindur:
„þar sérðu hvern veg þessi veröld fer,“ og Gloucested svarar „ég sé það
af tilfinningu.“
Ég veit ekki hvers vegna vér erum orðnir svo vanmáttugir og afllausir.
Ég veit aðeins að þetta getuleysi á sér stað og það er hættulegt, í vaxandi
mæli hættulegt. Ég veit einnig, eða held ég viti, að hver sem hin raunveru-
lega ástæða er fyrir þessum skilnaði tilfinningarinnar og þekkingarinnar,
þá birtist sá skilnaður skýrast í þeirri furðulegu og heimskulegu trú, að líf
ímyndunarinnar og líf leitandi huga mannsins séu tveir andstæðir
pólar — þeirri trú að maðurinn geti lifað og skynjað og náð valdi yíir
reynslu sinni af þessari húmuðu jörð með því að safna að sér vitneskju,
og engu öðru.
Þeir menn, sem þessu trúa, hafa í raun og veru kastað frá sér allri
ábyrgð sem menn. Þeir hafa gengið óvinunum á hönd, þessum óhamingju-
sama múg, fórnarlömbum hinnar nýju og hræðilegu kúgunar vorra daga, sem
sjálf eiga ekkert að skynja og mega ekkert skynja, heldur eiga aðeins að taka
þegjandi við daglegum skammti af fréttum og hatri, sem Peking og Moskva
réttir þeim. Þegar mennirnir hætta að skynja af öllu hjarta sínu, þá hefur
ófrelsið og ánauðin innreið sína, þegar mennirnir hætta að skynja fyrir