Félagsbréf - 01.09.1964, Blaðsíða 10

ÓLAFUR JÓNSSON
Eftir listaþing
1. Dómar.
í vor, í þann mund sem Hslahátíðin
stóð, voru nokkrar höggmyndir reistar
á almannafæri í Reykjavík, þar á með-
al Útilegumatíurinn eftir Einar Jóns-
son sem stendur við Hringbraut, ná-
lægt gamla kirkjugarðinum. Dagblað
í Reykjavík fagnaði listaverkinu:
Með uppsetningu utlagans hefur nú rætzt
draumur mikils fjölda fólks, sem hefur mjög
dáðst að og elskað þetta verk vegna fegurðar
þess, skáldskapar og djúpstæðu symbolikkar.
Það er viðeigandi að myndinni liefur verið
komið fyrir við kirkjugarðsvegginn, því að
flestir hafa skilið hana svo, að hún eigi
að tákna hinn harðgerða, bitra útilegumann,
sem læðist að næturlagi fullur ótta með
lík hinnar fíngerðu konu sinnar sem ekki
hefur þolað harðneskju öræfanna og leiðin
liggur að kirkjugarðinum, þar ætlar hann
að reyna að koma henni í vígða mold. Á
arminum íber hann barn sitt sem heldur um
háls honum, umkomulaust en er samt eina
íramtíðarvonin. Við hlið hans fer hinn tryggi
rakki og túlkar mgð sérstaklega sterkum
hætti hræðslu hinna ofsóttu. En bak við
myndina finnur áhorfandinn miklu sterkari,
víðtækari og dýpri tákn. Þetta er ekki að-
eins mynd af útilegumanninum, heldur af
íslenzku þjóðinni, sem lengi varð að læðast
að næturlagi full af ótta og grafa sín dýr-
ustu verðmæti i jörð.
I þessari frásögn má greina niilli
að minnsta kosti fernskonar staðhæf-
inga sem eru býsna ólíkar sín í milli
§ FÉLAGSBRÉF
þó svo þær eigi allar að lieita ,,um‘‘
mynd Einars Jónssonar. Hér er (1)
reynt að skýra myndina sjálfa með
því að rekja söguna sem hún eigi að
segja: útilegumaður hefur misst kor.u
sína og reynir nú að fá henni leg 1
kirkjugarði. Þótt hér sé fjallað um
höggmynd er formeiginda verksins
ekki getið nema óbeinlínis og raunar
mjög yfirborðslega, aðeins til að auð-
kenna söguhetjurnar, en ekki leitað
þar fyllri skýringar þeirra eða verks-
ins í heild: útilegumaðurinn er „harð-
gerður“, konan „fíngerð“, rakkinn
„túlkar hræðslu hinna ofsóttu“. Síðan
er (2) lagt út af sögunni sem myndin
segi: útilegumaðurinn sé táknmynd is'
lenzku þjóðarinnar og þrenginga hetin-
ar á fyrri tíð. Þessi tvíþætta efnislýs'
ing verksins virðist röksemd fyrir þeii'rl
staðhæfingu (3) að staðarval myndai-
innar hafi lánazt vel og (4) skýnng
þeirrar aðdáunar og ástar sem almenn-
ingur hafi á myndinni. Því er síðat
bætt við frásögn blaðsins að það lial*
lengi verið „ósk og krafa íslenzku
þjóðarinnar að þessu verki yrði sý',(l
ur liinn mesti sómi“.*
Þessi skoðunarháttur er áreiðanlega
* Vtsir, 10. júni 1964.