Félagsbréf - 01.09.1964, Blaðsíða 12

iþað verður ekki einangrað frá verkinu
sjálfu, heimi verksins. Listaverk er
ekki satt eða ósatt: það er. Við erum
að sönnu frjáls að því hversu við not-
um okkur listaverk; við kunnum að
hafa rétt til að það segi okkur eitthvað
um heiminn sem við byggjum; en við
höfum engan rétt til að það skeri úr
því hvemig við eigum að lifa lífinu.
Við erum frjáls að reyna að skilja og
meta „staðhæfingu“ listaverks; en við
erum skuldbundin að meta hana sam-
kvæmt eigin forsendum verksins ein-
um saman; og halda ályktunum okk-
ar af verkinu aðgreindu frá því sjálfu.
Jóhannes Kjarval er, kannski, sí og æ
að segja okkur frá íslandi, íslenzkri
náttúru, mannlífi, örlögum; en „ls-
land“ -hans er nýtt land, hvergi til
annars staðar en í myndum hans.
Hin sagnþungu málverk Gunnlaugs
Schevings frá sjó og úr sveit (svo sem
stóru myndirnar á myndlistarsýning-
unni á listahátíð, Haustkvöld og Vor-
nótt) kunna að vera freistandi að
leggja út af þeim; en hvar sleppir
eiginlegu inntaki myndanna og taka
okkar eigin bollaleggingar við? Sú
fullyrðing að Útilegumaður Einars
Jónssonar, til dæmis, sé „mynd af ís-
lenzku þjóðinni“ vísar annars vegar til
einhvers tiltekins söguskilnings, sem
að sínu leyti kynni að vera verðugt
umræðuefni, hins vegar til skilgrein-
ingnr á verkinu sjálfu, útlistunar og
mats á formeigindum þess. Og milli
þessara tveggja staðhæfinga, um ís-
lenzku þjóðina og um þessa tilteknu
höggmynd, lilýtur að vera einhvers
konar röksamhand sem leiði líkur að
fullyrðingunni. En breytti það gildi
myndarinnar hætishót þótt söguskiln-
ingur þessi reyndist alrangur, eða rök-
leiðslan ógild?
3. Myndir.
Frásagnargildið kann að hafa ráðið
svo eða svo miklu um þær undirtektir
og viðurkenningu sem verk frumherj-
anna í íslenzkri myndlist hlaut þegar
í öndverðu. Það er oft sagt, og með
ýmsum tilbrigðum, að þessir listamenn,
Kjarval, Jón Stefánsson, Ásgrímur,
opni augu áhorfenda sinna fyrir ís-
lenzkri náttúru og landslagi, kenm
þeim að nema landið nýrri sjón og
skilningi. En er þessi reynsla af verk-
um þeirra, ef hún verður þá sönnuð,
til marks um listgildi þeirra; og get'
ur hún orðið til stuðnings einhverri
ákveðinni kröfugerð til myndlistar?
Þvílíkur skilningur sýnist vaka undir
niðri hugmyndum um natúralíska
myndgerð, raunsæja, jákvæða, upp'
byggilega, og öllum kenningum um
svokallaðan sósíalrealisma í bókmennt-
um og listum. Samt er það líklegt3
að list þessara manna, eins og aðra
myndlist, hljótum við að reyna að
meta að einhverjum öðrum hætti og
án þess að láta sögulega stöðu þeirr3
rugla mat okkar á verkum þeirra,
þótt hún megi vel verða til skýringar
á þróunarferli listamannanna.
Myndlist er ekkert nýmæli á ís'
landi lengur. Og það hæfði allvel að
8 FÉLAGSBRÉF