Félagsbréf - 01.10.1964, Blaðsíða 33

ótrauðir út í 'heiminn, láta ekki
óvissa framtíð sér fyrir brjósti brenna.
Auðsætt er að því fyrr sem gagnrýn-
andi gerir sér ljósa köllun sína og
framtíðarstarf, því meira má af hon-
um vænta.
En hvernig eiga listdómar að
vera, kann einhver að spyrja. Vel
samin gagnrýni getur verið með ærið
margvíslegum hætti, um þá hluti verða
engar reglur settar. Það er heilög
skylda listdómarans að setja fram mál
sitt á ljósan hátt og á góðu máli,
skrifa læsilega svo ekki sé fastar kveð-
ið að orði; og þó er staðgóð þekking,
skarpur skilningur, sannur áhugi,
óbrigðull heiðarleiki og vandvirkni
fyrir mestu. Ekki eru allir fæddir með
lipran penna í höndum, en með sjálfs-
aga og einbeitni er hægt að læra að
skrifa, svo er guði fyrir að þakka.
Gagnrýnendur verða framar öllu að
reyna að komast að kjarna verksins,
gera lesendum sínum Ijóst meginefni
þess, innsta eðli og listgildi. Og eina
lágmarkskröfu verður til þeirra að
gera: þeir eiga að skrifa af háttvísi,
nærfærni og sanngirni, og særa eng-
an vitandi vits þótt hann liggi vel við
höggi, og sízt byrjendur og unga
óharðnaða listamenn.
Að mörgu má finna. Sumir hálærðir
listdómarar erlendir flíka um of þekk-
lngu sinni og vizku, beita svo óspart
heimspekilegum vangaveltum og fá-
gætum alþjóðaorðum að öllum al-
menningi reynist ærið torvelt að
skilja; um það er víst óþarfi að kvarta
hér á landi. Hitt er því miður al-
gengara að listdómar séu svo lausir
í reipum og fljótfærnislega og yfir-
borðslega samdir að lesandinn sé í
raun og veru litlu nær, og tel ég þó
sönnu næst að fáar umsagnir um
bókmenntir og aðrar listir séu svo
ómerkilegar og villandi að eitthvað
megi ekki á þeim græða. Sú var tíðin
að greinar sumra íslenzkra listdóm-
enda voru svo þurrar og beinaberar að
helzt líktust prófeinkunnum eða marka-
skrám; örfá dæmi eru jafnvel kunn
frá síðari árum. Aðrir eru rígbundnir
gömlum stefnum eða nýjum, sumir
þola til að mynda ekki órímuð og
abstrakt Ijóð nútímans, aðrir fyrirlíta
allt sem er rímað, stuðlað og hefð-
bundið. Áhuga og skoðanir þeirra er
skylt að virða, en höfundar þessir
reynast oftlega einhæfir gagnrýnend-
ur um skör fram, líta fremur á hið
ytra borð en raunverulegt listrænt
gildi. Einstaka mönnum hættir til að
gleyma hlutverki sínu að meira leyti
eða minna, spjalla um heima og
geima eða teygja lopann um alger
aukaatriði og lítilsverð; og svo skáld-
legir og háfleygir geta þeir orðið að
maður hlýtur að hugsa: þessi gagn-
rýnandi ætti að fara heim og yrkja
sjálfur. Og svo mætti lengi telja.
Hér er á fátt drepið og engu atriði
gerð sæmileg skil, en við því verður
ekki gert rúmsins vegna. Einhverjir
kunna að halda því fram að listdóm-
ar séu þarflausir eða til ills eins, en
það tel ég hiklaust markleysu eða