Félagsbréf - 01.10.1964, Blaðsíða 42

urnar. Hann óskar einskis frekar en
að við, áhorfendur, sýnum honum
sanngirni og skilning, eða a.m.k. alúð
og velvild. Hann snýr sér til samfélaga
sinna í þeirri von að fá hljómgrunn,
mannlegt svar. Auk þess verður hann
að lifa á vinnu sinni. Sé þetta svo, þá
skilst mönnum, að gagnrýnandinn sé
í ærið miklum vanda staddur. Starf-
semi hans er í sjálfu sér oft misskilin
frá upphafi — bæði af listamanninum
og aðdáendum hans. Gagnrýnandinn
er álitinn vera vondur maður, sem
raskar sjálfsánægju alþýðunnar og
sjálfstrausti listamannsins, og verra en
það: Hann er grunaður um atvinnu-
róg.
Nú er því sannarlega ekki alltaf að
fagna, að listamaðurinn svari þeirri
mynd, sem ég hef dregið hér upp.
Vandast þá málið, því að margir koma
fram á vettvangi listar, knúnir af öðrum
en listrænum hvötum. Gagnrýnandinn
vill sízt láta blekkjast af kunnáttuleysi
í gervi óskapnaðar-frumleika, af kald-
hæðni trúða og sjálfkjörinna sénía, af
brögðum grínfugla og skopleikara
þjóðfélagsins, af dsingóistum og bítl-
um af öllu tagi, því að allir reyna þeir
að notfæra sér það úrræðaleysi mik-
ils hluta almennings, sem ég á öðrum
stað nefndi hið lítt ræktaða „nomans-
land“ listskilnings. Andspænis slíkum
fyrirbærum verður gagnrýnandinn að
herða hug sinn og • láta ekki undan,
þótt hann megi fastlega reikna með
því, að hvortveggja ráðist á hann:
gervilistin sjálf og múgsefjunin sem
hún veldur. Verður hann því að hætta
á það, að fá þá fiðlu í höfuð sér, sem
hann reynir að spila sannleikann á.
Misskilningur getur verið svo afar
ánægjulegur!
Þegar Hitler fyrirskipaði á sínum
tíma, að nær öll nútímalist væri úr-
kynjuð, greip fögnuður samlanda hans,
oddborgara, menntaða og ómenntaða,
eins og faraldur. Til þess að þessi
hæstaréttardómur í listmálum fengi að
standa óhagganlegur, var ekki nema
rökrétt, að listagagnrýni var bönnuð
með öllu. Með þessu athæfi var þung-
um bagga létt af herðum alþýðumanns-
ins. Hann var losaður undan þeirri
ábyrgð að hugsa sjálfur, að vera sjálf-
ur dómbær, og um leiff sviptur and-
legu sjálfstæði og tign hins frjálsa
manns. Ég hygg, að ekkert sögulegt
dæmi sýni betur, að gagnrýnandi berst
í raun og veru fyrir andlegu frelsi.
Honum er falið það göfuga hlutverk
að móta og skerpa listræna samvizku
síns tíma, í samstarfi með öllum þeim
aðilum, sem áður var drepið á.
III
Þannig stendur gagnrýnandinn milh
alþýðu og listamannsins. Nú mætti með
sanni spyrja, hvernig hann geti forð-
azt að verða hinum þriðja aðila að
bráð, nefnilega sjálfum sér? Hvernig
getur hann komið í veg fyrir að blind-
ast af sínum eigin ismum og kreddum,
hann, sem alltaf þykist vita betur?
Hvernig sker hann úr um það, hvort
það, sem honum sýnist vera sannleikur,
38 FÉLAGSBRÉF