Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.07.1991, Blaðsíða 47

einfalt og algilt mynstur. f riti sínu Um skáldskaparlistina segir
Aristóteles að harmleikurinn sé „ekki eftirlíking fólks, heldur athafna
og lífs"1 — með öðrum orðum eftirlíking athafna sem ljá mannlegu
lífi form og merkingu. Þetta athafnamynstur er að finna í hinum
fornu goðsögnum hjá Hómer og víðar, það er að segja í sögnum sem
taldar voru tjá og túlka reynslu kynstofnsins með svo sjálfsögðum
og óhjákvæmilegum hætti, að ekki virðist haf a hvarflað að Aristótelesi
að fjölyrða um það efni. Munurinn á goðsögnum (mýtum) og þjóð-
sögum er einkum sá, að goðsagnir flytja samfélaginu sannindi sem
eru því mikilvæg, ef ekki lífsnauðsynleg, hvort heldur er um guði
þess, sögu, löggjöf eða stéttaskiptingu. Þær tengja manninn hringrás
náttúrunnar og afhjúpa jafnframt öflin sem eru að verki í innstu
fylgsnum sálarinnar og samskiptum manna á milli.
Þegar fjallað er um eða horft á grísku harmleikina erum við
komin í tæri við reynslu sem er svo djúplæg, svo víðtæk og svo
endanleg, að segja má að við séum leidd útá ystu nöf mennskrar
vitundar—ef ekki beinlínis útf yrir mörk hugsunarinnar—og séum
stödd á þeim viðsjála og brigðula vettvangi þarsem ýtrasta átak
hugsunarinnar gengur í samband við brýnustu og veigamestu þætti
mennskrar reynslu.
Varðveittir harmleikir
Þó sáralítið sé vitað um rætur grísku harmleikjanna framyfir það að
þeir voru færðir upp á árlegri hátíð vínguðsins Díónýsosar í Aþenu
um mánaðamótin mars-apríl, sem harðstjórinn Písistratos stofnaði
til kringum 530 f .Kr., og eigum einungis 31 harmleik varðveittan að
viðbættum einum „púkaleik", þá fer ekki milli mála að þeir hljóta að
hafa þróast ört á þeim 30 árum sem liðu frá fyrstu Díónýsosar-
hátíðinni þartil fyrsti þríleikur Eskýlosar var sviðsettur árið 499.
Eskýlos samdi ríflega 60 harmleiki, og af þeim hafa einungis
7 varðveist,2 sá elsti, Persar, frá árinu 472 (eini varðveitti harmleikur
sem fjallar um samtímaviðburði), tæpum 60 árum eftirað
hátíðahöldin hófust. Við eigum því engan harmleik frá fyrstu 60
árum Díónýsosar-hátíðarinnar, en varðveittir harmleikir spanna
einungis 66 ár. Sófókles samdi 90 harmleiki, en aðeins 7 þeirra eru
Tímarit um bókmenntir og leiklist
47