Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.07.1991, Blaðsíða 52

Hugleiðslan rofin
Þegar horft er á lífið sem látlausa hreyfingu í tímanum fremuren
kyrrstæða mynd, sem „eilífa hringrás" sama veruleika fremuren
marga afmarkaða og vélrænt endurtekna veruleika, þá verður íhugull
áhorfandi að rjúfa hugleiðslu sína, þó ekki sé nema andartak, til að
meta það sem fyrir augu hans ber. Og það sem hann sér og skynjar
verður naumast lengur aðgreint frá því sem hann er sjálfur. Ekki
einasta ferli líkamans, heldur og ferli sjálfrar hugsunarinnar er
gagnsýrt gervöllu ferli tilverunnar. Segja má að í þessari andrá,
þegar hugsýnin virtist taka allt inná sig, dreymandann jafnt sem
drauminn, þá hafi hugurinn með einskonar ósjálfráðri svörun eða
viðbragði fundið sig knúinn til að láta til sín taka í þágu annarra
þarfa eða hagsmuna. Því hjá manni sem gæddur er sjálfsvitund
verður að skilja á milli hugar, sem er þess umkominn á vissum
stundum að hefja sig yfir allar aðrar þarfir en þær sem felast í
þekkingunni einni, og hugar sem er verkfæri til að koma skipan á
hagsmuni sem meðal annars felast í afrakstri þekkingarinnar. Þegar
hugurinn skynjaði að hann væri að týna sjálfum sér, má gera ráð
fyrir að hann hafi orðið fyrir áfalli, verið gripinn einskonar
yfimáttúrlegu felmtri, og þessvegna látið berast frá hinni tæru og
yfirskilvitlegu sýn inní það venjubundna hlutverk sitt að vega og
meta. Ekki gat hjá því farið að sýnin vekti eitthvað af samskonar
tilfinningu og hún mundi strax vekja hjá meðvituðum einstaklingi,
og jafnskjótt og talið berst að tilfinningum erum við komin útí
spurningar um vilja og val.
Einhver kynni að gera þá athugasemd að hinn austræni
dulhyggjumaður, sem er notalega vafinn inní voðir verðandinnar,
verði ekki fyrir því yfirnáttúrlega áfalli, sem fyrr var nefnt, þegar
hugur hans sogast inní hreina hugleiðslu, og sýni ekki hin snöggu
viðbrögð vitsmunanna við eigin upplausn og rofi. En sú viðbára er
því aðeins gild, að menn neiti að kannast við að hið austræna
samþykki við umræddri upplausn vitsmunanna, viljinn til að láta
flauminn gleypa sig, á líka rætur að rekja til persónulegs vals.
Hitt er einkar fróðlegt íhugunarefni, sem ekki skal farið nánar
útí hér, hversvegna austrænn hugsunarháttur og lífsafstaða eru á
52
Bjartur ogfrú Emilía