Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.07.1991, Blaðsíða 55

upprunalegan hreinleik sinn. Sé maðurinn einstæður meðal dýra
fyrir að eiga meðvitund sem stundum getur rofið mörk tíma og
rúms, þá er hann jafnframt dýr í venjulegum jarðbundnum skilningi.
Restir dansar frumþjóða, sem mannfræðingar hafa greint
okkur frá, eru sérlega „óhreinir" í þeim skilningi sem hér um ræðir.
Þeir eru eftirlíking í ákveðnum nytsömum tilgangi. Þeir eru til vitnis
um breytingu hugarfarsins frá eirif öldum samleik manns og náttúru
til ákveðinnar samkenndar með praktískum forteiknum.
Það sem hér hefur átt sér stað er að myndlíkingin hefur
sundrast og eining hinnar upphaflegu hugsýnar verið rústuð. í stað
samruna er komin mótsetning manns og náttúru. Tortryggni en ekki
fögnuður er grunntónn hvatanna sem liggja að baki dönsum sem
hafa að markmiði að þvinga náttúruna til að láta að vilja og þörfum
mannsins. Þó umræddir dansar eigi sér vafalaust sömu rætur og
fagnaðardansamir, þá hafa þeir umhverfst í andstæðu sína og tjá nú
og túlka með óeðlilegum og tilgerðarlegum hætti skilsmun manns
og náttúru. Þeim er ætlað að blekkja og gabba máttarvöldin sem
stjóma veröldinni, og eru í eðli sínu árétting fullkomins aðskilnaðar
manns og náttúm. Þeir em tilgerðarlegir sökum þess að áherslan
liggur ekki á þátttöku, heldur á nákvæmum trúnaði við rígnegldar
reglur, hefðir og form.
Hér er að sjálfsögðu um að ræða þá trúarlegu dansa sem
þekktir eru með frumstæðum þjóðum og nátengdir eru töfrum og
fjölkynngi. Töfrar em framar öllu í því fólgnir að fylgja útí æsar
tilteknum helgiathöfnum, og hefur James Frazer lýst þeim
skilmerkilega í riti sínu, The Golden Bough.7 Til grundvallar slíkum
dönsum liggur sú hugmynd að með nákvæmri og vélrænni
endurtekningu tiltekinna helgisiða sé hægt að hrifsa frá náttúnmni
sjálfan leyndardóm valdsins sem hún býr yfir.
Gagnstæð viðhorf
Þetta viðhorf við náttúrunni er gagnstætt þeim anda sem gagnsýrir
harmleikinn og raunar öll æðri trúarbrögð. Einsog Kenneth Burke8
hefur bent á fela trúarbrögðin í sér samskonar félagslega samvinnu
og fjölkynngin, en í allt öðm augnamiði. Trúarbrögðin fela í sér
blíðkun og lotningu, en ekki þvingun. Dramblætið sem er undirrót
Tímarit um bókmenntir og leiklist
55