Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.07.1991, Blaðsíða 51

Því hin sönnu myndhvörf fela ekki einungis í sér vísbendingu
um samsvörun fyrirbæra, sem eru innbyrðis lík, heldur um
samsvörun fyrirbæra, sem eru ólík í veigamiklum greinum, í því
skyni að leiða okkur fyrir sjónir samsvörun þeirra á hærra plani
veruleikans. Fráþví maðurinn veitti því eftirtekt að líf hans væri
einsog gangur árstíðanna, kvartilaskipti tunglsins eða sjávarföllin,
þartil hann uppgötvaði myndlíkinguna, sem hér er til umræðu,
hlýtur að hafa liðið óralangur tími, og á þeim tíma varð
mannshugurinn að brjóta niður hverja þá múra sem hann kann að
hafa verið búinn að reisa milli sín og náttúrunnar. Því í
myndlíkingunni samsamast tilvera mannsins öllum ferlum
náttúrunnar. Vitundin sem hafði skynjað skilsmun manns og náttúru
skynjar nú fullkomna samsvörim. Og í ljósi þeirra afleiðinga, sem
þessi þróun í átt til einingar á eftir að hafa, var sköpun þvílíkrar
myndlíkingar fyrsti stórsigur mennskrar vitundar. En meðþví enn
var einungis um að ræða þekkingu byggða á íhugun, verður ekki
sagt að hún feli í sér þá allsherjarsýn sem harmleikurinn á eftir að
leiða í ljós.
Einungis fyrir langvinna og staðfasta íhugun mun
myndlíkingin láta uppi merkingu sína, og síðasta stigið í hinu
altæka mynstri mun ævinlega reynast hafa að geyma möguleikann
á alnýju samhengi tilverunnar. Rotnandi frækom vetrarins mun
birtast í laufi og frækorni vorsins, gamla tunglið heldur á nýju tungli
í fangi sér, aldan berst aftur að landi og svo framvegis. Þetta er
táknmál ljóðlistar. En við emm hér að fást við þesskonar reynslu sem
verður mun betur lýst með myndmáli en hugtökum. Ég veit ekki
hvort er til bóta að segja, að í stað kyrrstæðrar myndlíkingar, sem
grópuð er í vitundina með nákvæmni og óbifanleik hlutar í rúminu,
séu nú komin til sögunnar virk myndhvörf á endalausri hreyfingu
í tímanum. I stað endurtekningar, sem felur í sér samhengislausa
birtingu samskonar fyrirbæra, er nú komin hrynjcmdi eða von um
samfelld tengsl sundurleitra atvika. Nú vísa myndhvörfin ekki
aðeins til ákveðins blóms, bylgju eða stjömu, heldur til náttúrunnar
í heild, ekki bara til tiltekins einstaklings, heldur til gervalls
mannkyns. Og í þessum umskiptum frá upphaflegri myndlíkingu í
rúminu til myndlíkingar í tímanum er stigið geysimikilvægt skref í
átt til þess, hverjar séu rætur hinnar tragísku reynslu.
Tímarit um bókmenntir og leiklist
51