Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.07.1991, Síða 53

öndverðum meiði við hinn tragíska lífsskilning Vesturlandabúa.
Þess skal einungis getið til skýringar því sem ég var að reyna að
orðfæra, að dulhyggjan einsog við þekkjum hana kann upphaflega
að hafa verið ávöxtur þeirrar flvygli og íhugunar sem fyrr var getið,
en á einhverju stigi ferlisins voru vilji og skynsemi dulhyggju-
mannsins rofin og hann afréð eða kaus að láta ferlið hafa sinn gang
— og reyndar gera það að inntaki og endamarki lífsins. Með öðrum
orðum geta viðbrögðin við sýninni sem við blasir einfaldlega verið
þau að láta berast með ferlinu, týna sjálfum sér í hinni gertæku
reynslu. í augum margra austrænna dulhyggjumanna er veruleikinn
slíkur, að hann verður ekki viðurkenndur öðruvísi en með því að
gefa sig á vald æðri veruleika sem er handanvið mannlega þjáningu
og þátttöku í kjörum mannkyns, en á því plani eru bæði vilji og
hyggjuvit í eilífri og óraskanlegri hvíld.
Milh þessara tveggja skauta fullkomins sampykkis harmleiksins
og algerrar höfnunar dulhyggjunnar liggur enginn gagnvegur; þar
er engin málamiðlun hugsanleg. Þegar vakandi og virk vitund
mannsins lendir í aðstæðum sem útheimta val milli tveggja kosta, þá
er hún krafin um tafarlausa dómsniðurstöðu; og sé henni slegið á
frest eða hún með einh verjum hætti skilyrt, þá jafngildir það höfnun,
sem hlýtur að hafa áhrif jafnt á persónuleika sem athöfn. Hvaða
staðreyndir eða ferli sem um er að ræða, þá getur þegjandi samþykki
eða afstöðuleysi aldrei varðað leiðina frá skilningi til tilfinninga og
vilja; ákvörðuninni er þröngvað uppá einstaklinginn af sjálfsvitund
hans, jafnvel þó tilfinningarnar sem hún vekur kunni að reynast
neikvæðar og viljinn til sjálfstjáningar geti leitt til sjálfstortímingar.
Grísku harmleikjahetjumar em ekki einar til vitnis um þessi djúplægu
sannindi, heldur má líka benda á sláandi hliðstæður í örlögum Jobs
í Gamla testamentinu og píslarsögu Krists.
Harmleikurinn hefst á dansi
Við emm að reyna að gera okkur grein fyrir hvað virðist hafa átt sér
stað þegar heil þjóð eða að minnstakosti heilskyggnustu andar
hennar helguðu sig þeirri hugsjón að tjá tilfinningu fullkominnar og
afdráttarlausrar lífsjátningar. Því jafnskjótt og hin virka og kraftmikla
myndlíking hefur gripið ímyndunaraflið, hlotið samþykki
Tímarit um bókmenntir og leiklist
53